Koekelberg of Klokkenberg?

20-2-2025

Vanaf Ulvenhout loopt er een weg door het Markdal die Koekelberg heet. Maar die weg is opgeknipt. Vanaf het dorp loopt die tot aan de fietsbrug voor de Klokkenberg, stopt daar en gaat vervolgens vanaf het bosje met de verscholen meander met een grote boog naar de Strijbeekseweg. Het ontbrekende tussenstuk moet rond 1968 met de - ook toen al omstreden - rechttrekking van de Mark verdwenen zijn, zodat we nu met de twee brokken Koekelberg zitten. In “d’n stille oek van ut Markdal”. Daarom duiken we er nu eens in

Voor de betekenis van Koekelberg worden we geholpen door drs. F.A. Brekelmans in het jaarboek van De Oranjeboom, de bekende Bredase Heemkundekring. Dus niet die smakelijke bierbrouwerij! Brekelmans was Bredase stadsarchivaris en stroomde als pensionado direct door als secretaris van de Oranjeboom. Hij publiceerde veel en zo zijn veel wijsheden in dit stukje aan zijn speurwerk te danken. Zoals over de naam Koekelberg, waarin ‘koek’ eigenlijk klein betekent, dus waar een ‘berg’ hier in het Brabantse altijd maar een heuveltje of donk in het landschap is, is een koekelberg dus helemaal maar een klein bultje. Dat klopt, want er zijn hier weinig hoogtes in het Markdal te zien. En met de naam Klokkenberg heeft het al helemaal niets te maken. Dat was de Tilburgese instelling Klokkenberg die van daaruit het sanatorium aan de Galderseweg oprichtte om na de oorlog de TBC als volksziekte nr 1 te bestrijden.

De Koekelberg is dus een onopvallende weg die nu uit twee stukken bestaat. Toch weet Brekelmans heel wat bijzonders te vermelden. In 1425 was er al sprake van de Koekelkbergscheetiend. Die ‘tiend’ staat voor de afdracht van een tiende van de oogst door de pachter aan de landgoed eigenaar, zo meldt de Abdij van Thorn in Limburg, die in die tijd grootgrondbezitter was en alle grondtransacties registreerde. Koekelberg zelf was de boerenhoeve, die zelfs een tijdje uitgroeide tot een landhuis. Dat kwam in de periode na de beeldenstorm de vroegere Ginnekense pastoor goed uit. Hij mocht van 1665 ruim twintig jaar tot aan zijn dood hier ‘stiekum’ de katholieke kerkdiensten voortzetten, In een soort schuilkerk, tegen waarschijnlijk wel enkele penningen als zwijggeld aan de Staatsen.

In oude kaarten is de naam ’t Vlotje’ terug te vinden. Dat was rond 1880 een eenvoudige hoeve  als restant van het eerdere landhuis Koekelberg. En de enige plek waar nog steenresten van de Koekelberg in de grond moeten zitten. Mooi om daar bij de herinrichting van het Markdal een monumentje mee te maken.

Sinds ca 1980 ligt aan het begin van de Koekelberg ook de bakermat van al die Blondes d’ Aquitaine runderen van de gebroeders Brouwers. Al tientallen jaren bespikkelen die als iconische beeld het Markdal. En vullen als nieuwe vleessoort de schappen van supermarkten. 

In de beschrijving van Brekelmans komen geregeld ook nu bekende namen voor, natuurlijk niet alleen van Willem van Oranje en zijn vertrouweling Montens, maar ook namen als van den Avoirt, ten Hove en baron drossard Van den Borch leven voort. Wat verdwenen is, zijn de meanders van het Markdal, maar Waterschap en Provincie maken plannen voor herstel van een vrijstromende Mark en een natuurlijk landschap. Mooi voor Brekelmans om dat visioen te beschrijven.

Markandalletjes

• Zonnig winters, met bevroren vennen in het Mastbos, met ijs… maar niet schaatsbaar… En het wordt nog warmer, ook de krokussen schieten omhoog
• Volop hulp voor het knotten van zestig wilgen bij Frans en José Denissen in Molenschot. Via IVN Mark&Donge sprong de Groene Brigade van NLGR met een peloton van twintig man en een hakselaar bij. Snippers waren heel bruikbaar voor grondverbetering bij Voedselbos Oosterhout. Mooie kringloop in de streek! Old timer tractor Goldner (1960) pruttelde gezellig mee met takken slepen. Ging vlot dus alle tijd om van de koffie en erwtensoep van het echtpaar te genieten. Brabants Buske kwam daar op af, zodat redactrice Alice de knot vuurdoop instructie met succes afsloot! Allemaal voldane mensen.

  

• Guy Muesen brengt het verhaal van Wortel als moederdorp van Hoogstraten. Met hun te bescheiden Wortelse ‘papboeren’. Vrijdag 28 februari. 20-22u. Vallei van het Merkske (Klapekster). Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei. Graag aanmelden.
• Bleeke Heide, honderddertig Wintertalingen, veertig Slobeenden (Ted Overmeer), Tien Puttertjes en vijftien Sijsjes in Markdal (Ria Lambregts). Bonte Spechten laten zich al graag horen.  Ooievaars volop op verkenning. Martje zag ze al bij de A58 (Koekelberg zuid) op nest. Pierre Pattijn van kinderboerderij Parkhoeve (Hoge Vucht) meldt ook blij de landing op hun hoge nest. Op 19 maart maken ze er met boomfeestdag een kraamfeestje (met IVN) van. Voor een Gender Party is het nog te vroeg.   

Joop van Riet – Natuurgids IVN Mark&Donge