Het 750e jubileumstukje, gastschrijver Louis van der Kallen 16-3-2023

Samen maken we de herinrichting van het Markdal tot een succes

Het Markdal is een waardevol en uniek gebied met veel functies. Van belangrijke ader voor landbouw en natuur tot prachtig uitloopgebied waar veel wandelaars en fietsers genieten van de omgeving. En ik vergeet de verbinding met het Vlaamse deel uiteraard niet. Het waterschap beseft dat terdege.

Op weg naar de volgende fase in het project

Ik ben blij dat het waterschapsbestuur unaniem achter de doorstart van dit project staat. We zijn inmiddels in goed overleg met alle betrokken partijen aan het werk met de plannen voor de herinrichting van het Zuidelijke deel. We bouwen voort op het werk van de Vereniging Markdal en doorlopen een zorgvuldig proces rond de plan- en besluitvorming. Ik hoop dat de besturen van het waterschap en de provincie bij de besluitvorming over het definitieve ontwerp over enkele maanden even positief zijn.

Majeure opgave

Het is belangrijk tegelijkertijd te beseffen dat we voor een majeure opgave staan. Gezien de doelstellingen die we willen bereiken en al die belangen, is duidelijk dat we niet alles kunnen realiseren. Daarom vragen we van alle partijen de bereidheid om compromissen te sluiten. En soms water bij de wijn te doen.

Robuust en vitaal Markdal

Uiteindelijk werken we samen aan een mooi, robuust en vitaal Markdal. Als je over een paar jaar, na de realisatie van het project, door dat gebied wandelt, zie je een nieuwe kronkelende waterloop: de nieuwe vrijstromende Mark. Die stroomt zonder belemmeringen parallel aan de huidige Bovenmark. Die nieuwe vrijstromende Mark is een belangrijke schakel in het werken aan gezond water. De bestaande Bovenmark wordt een hoogwatergeul om de afvoer van het water te regelen en het gebied van voldoende water te blijven voorzien. En langs het water is een diversiteit aan begroeiing te zien. De bloemen, struiken en bomen zijn een broedplaats en voedselbron voor veel diersoorten.

En over een belangrijke ader gesproken. De Bovenmark stopt niet bij de grens. Het is mijn wens om ook met de Vlaamse overheden en belanghebbenden stroomopwaarts op Vlaams grondgebied de herinrichting te bewerkstelligen. Mijn droom is dat de Mark vanaf haar bronnen bij Koekhoven en het Lipseinde in al haar schoonheid kan worden hersteld. Alleen door samenwerking kunnen we dit hele beekdal tot een nog unieker gebied maken!

Louis van der Kallen - lid Dagelijks Bestuur Waterschap Brabantse Delta

Vlaanderen op kop !

Vlaamse regering doorbreekt stikstofcrisis. Wil geen stikstof-fuik als Nederland. Zestig piekbelasters saneren/kopen. Bonus voor snelle beslissers 10 a 20%. Prioriteit voor Scheldebekken, Merkske-Casterlee, Elsakker (bij Strijbeek), Kempisch grensgebied bij Landgoed Utrecht. Schiermonnikoogse boeren voorbeeld voor aanpak Turnhoutse Vennen. Goed voor gezondheid door schonere lucht. Succes voor Vlaamse regering en minister Zuhal Demir. Nu Brabant en Nederland nog …. Haasje over … ?

Markandalletjes

• Hoog water, zakt, aanslibbing, regen, zon, spechten roffelen, kerkuilen zoeken schuren. Wordt warmer, lente dichtbij.
• Vroegere Landschapsarchitect voor Markdal (prof) Frans Maas schenkt bijzondere ‘afstromende’ bank bij Bieberg. Tekst: “De Mark - Krom recht krom - vrij gevangen vrij - stroom ontdek ruimte - bron blijf nabij”. Ontwerp Sjef (toen zijn student) en realisatie Ron Langeveld.  
• Natuur in Bavel. Zondagmiddag. 19 maart. 13u30. Op zoek naar ‘vroege stoepplanten’. Verrassingen in bewoonde omgeving. Klokjessoorten, eendagsbloemen, varens, etc.? Aanmelden via IVN Mark&Donge.
• Natuurpunt Markvallei vraagt ‘noorderburen’: ”steun toekomstvisie Vlaams Natuurmanifest”. Voor groot natuurwerk, tot in de stad, ruimte voor water, natuurinclusieve landbouw, een proper milieu, enz. Van groot belang voor onze gezamenlijke grenstreek. Teken op website Natuurpunt Markvallei.
• Ooievaars landen op nesten: Gilzerwouwerbeek, Schipperspad, Haagse Beemden, Hoge Vucht. En Markdal ….. nog vacant…!
• Nog geen lenteroepende Tjiftjaffen, Fitissen maar wel: Bleeke Heide: tweeendertig Grutto’s (Bianca Ansems), honderdzestig Wulpen (Jan Viens, Jeanne van Dommelen), Rode Wouw (Jarek van Houten). Merkske: zeventig Scholeksters (Jan, Jeanne). Markdal: zes smikkelende Putters (Helmut van Pelt). Rooskendonk: vierhonderd (late) Brandganzen (Cees en Corrie Huijben).  Slangwijk: twee baltsende  Cetti’s Zangers (Rutger van Ouwerkerk), twee nestzoekende Ooievaars (Ger Duif). Dus ze komen echt!   

Henk Wanders, natuurgids IVN Mark&Donge, NatuurWijs 9-3-2023

Lente! Net als wij weer uit onze warme huizen meer naar buiten gaan, komen ook de mieren weer uit de kelders en krochten van hun nest gekropen. Net als wij zien, ruiken, voelen en proeven ze de lente in de lucht èn in de grond. Ik heb me altijd verbaasd over het eindeloze gekrioel op en rond het nest. Nooit onenigheid binnen de gelederen. Iedereen weet opeens waar de appel ligt, of waar de rups kruipt, of waar de vijand aan de rand van het foerageergebied het territorium binnendringt! Iedereen weet wat zij moet doen. Hoe weten ze dat?

Geen bewegwijzering, geen omroep- of alarminstallaties zoals wij die kennen. Nooit een file of een botsing. In geur- en smaakstoffen ligt het antwoord verscholen. Mieren geven geur- en smaakstoffen door met het voedsel dat ze ‘gekauwd’ doorgeven aan elkaar. Dit kan op smakelijke wijze van mond naar mond, maar ook zijn gevallen bekend van anus naar mond. Hierdoor ruiken alle mieren van dezelfde kolonie naar elkaar. Sterker nog met het doorgeven van deze geur- en smaakstoffen wordt nog veel meer gecommuniceerd. Zoals de gegeven voorbeelden van voedsel en gevaar. Maar het verschijnsel gaat nog veel verder. Soms gaan er met deze transities van vocht en voedsel ook hormonen mee. Dit zorgt bijvoorbeeld dat larven die het hormoon wel krijgen groter worden dan larven die het stofje niet krijgen. Zo heeft dit verschijnsel, trophallaxis genaamd, zelfs invloed op de groei en ontwikkeling van de kolonie.

Stel je nou eens voor dat zo’n alles overkoepelend communicatiesysteem op menselijke systemen zou worden toegepast. Zoals met elkaar communicerende auto’s. De signalering op en langs de wegen moet nog worden ontwikkeld maar dan is het geschetste beeld dichtbij. Ik krijg er ook een beetje een Big-Brother-is-watching-you-gevoel bij. Maar goed…

Als je dan weer eens in het bos op de grond gaat zitten en schrikt van de mieren op je broek, bedenk je dan dat jij de indringer bent en de kolonie dus allang is gewaarschuwd dat er een onverlaat op de handelsroute is gaan zitten. Verplaats je naar een ‘veiligere’ plek en ga er eens rustig voor zitten. Neem je verrekijker en bekijk hoe deze kleine insectjes al ‘zoenend’ hun verhaal doorgeven aan elkaar. Zie hoe in de georganiseerde chaos voedsel en bouwmateriaal wordt aangeleverd. Hoe het nest wordt gerepareerd van een aanval van de groene specht en hoe met man en macht de blootgelegde larven worden veiliggesteld naar een veiligere plek in het nest. Verbaas je over de kracht van het nietige diertje dat 10 keer tot sommigen wel 50 keer zijn eigen gewicht kan dragen. Stel je eens voor dat jij een flinke stier op de rug neemt, of je Tesla even op je handen laat balanceren. Wist u overigens dat de mens niet de enige op aarde is die aan veeteelt doet? U raadt het al, de mier doet het ook. Bladluizen worden netjes op bijvoorbeeld een brandnetel weggezet. De luis drinkt van het sap van de plant en verwerkt dit tot een voor mieren overheerlijk mierenbroodje dat via de anus weer wordt afgescheiden. De mieren nemen dit zoetige goedje maar al te graag tot zich. Na enige tijd zullen de mieren de bladluizen zelfs weer verplaatsen zodat de aanvoer van de mierenbroodjes niet stokt. Mieren, voordat u thuis de gifdoosjes weer tevoorschijn trekt, bedenk dan nog eens wat een wonderlijk beestje het is. Een koperen stuiver bij de ingang is vaak al voldoende om de mieren te weren en buiten te houden. Waarom? Geen idee. Er zijn theorieën maar de mier houdt dàt geheim nog graag even bij zich.

Markandalletjes

Joop van Riet – IVN natuurgids

• Bewolkt, regenachtig, af en toe zonnetje en Roodborstje fluit de lente in!
• Verkiezingsklimaat warmt op. Stabiel weer en koersvast provincie bestuur gewenst. Verbrokkeling en drie wisselende colleges gaf twee jaar stagnatie in Markdal. Nu weer koersvast provinciebestuur (Hagar Roijackers) voor natuur- en beekherstel Markdal.
• Stemmen voor Waterschap? Altijd doen!  Nu echt democratisch. Overwicht ‘geborgde zetels’ vervallen. Klimaatverandering, waterbeheer, landgebruik zijn uitdagingen voor nieuw bestuur met voortvarend beleid.
• Druk graafwerk in Bavel oost voor nieuwe meanderende Gilzerwouwerbeek, Pluim! 
• Oosterhout wordt autoluwer, minder verstening, klimaatbestendig, lange waterader en wadi’s. Om oorspronkelijke ‘rullekes’ met natuurlijk “water terug te brengen in de stad.”
• “NL doet” in natuurtuin het Domein in Oosterhout. Zaterdag 11 maart meehelpen? Zie IVN Mark&Donge.
• ‘Kuisen’ nesten oeverzwaluwenwand Waterdonken/Zwarte Dijk/Breda. Zaterdag 9-10u. Met knotploeg WBr Vogelwerkgroep.
• Stadsvogels excursie met Willem Veenhuizen. Zondag 7u. 12 maart. Grote Kerk-Breda. Elfde jaar al.
• Wat als vogels mee kunnen stemmen? In vogelvlucht naar natuur !

“Bezorgde Oma’s en Opa’s gaan nat!”

Vroeger trad de Mark ’s winters altijd buiten zijn oevers en stond het Markdal blank. Tegen het voorjaar begon het water weer te zakken. Voor de boeren was het dan belangrijk om te weten of de meanders weer doorwaadbaar waren zodat het vee ook op de andere oever geweid kon worden.

Daarvoor waren er altijd doorwaadbare ondiepe ‘voorden’ van de ene meander oever naar de andere. Voordat de koeien er door konden werd jaarlijks de ‘voorde getest’ door er doorheen te waden. Als het water laag genoeg stond konden de koeien weer de wei in.

Deze traditie van voor de kanalisatie van de Mark ruim vijftig jaar geleden is weer in ere hersteld door Water Natuurlijk met ‘Bezorgde Opa’s en Oma’s die nat gingen’. Die traditie werd in ere hersteld om het belang van natuur- en beekherstel in het Markdal en de Brabantse Delta te benadrukken. Na de spannende overtocht door het stromende water werden aan de ‘bezorgde doorwaders’ de te verwachten natuur met oeverzwaluwen, ijsvogels, rivierdonderpad, paling, patrijs en misschien ooit een zeearend getoond.

Aan het beekherstel wordt door het waterschap in het deel bij Galder weer hard gewerkt. Maar ook het stuk tot aan Ulvenhout en Bieberg moet nog met voortvarendheid opgepakt worden. De wens is dat daar de vrij stromende en meanderende Mark met natuurlijk stromend water weer snel vorm krijgt. Dat is de grote uitdaging voor het nieuwe Waterschapsbestuur dat op 15 maart gekozen wordt. De ‘bezorgde Oma’s en Opa’s’ van Water Natuurlijk die voor een duurzaam waterbeheer ‘nat gingen’ zullen daarvoor graag de traditie voortzetten. Voor de toekomst van hun kinderen en kleinkinderen met gezond en natuurlijk water.  

Het 750^e jubileumstukje komt er aan, 16 maart. Als terugblik nu op 2 maart het eerste stukje van Cees van Hooren (natuurgids IVN Mark en Donge) in 2008.

Ze was er echt aan toe, de slak, want dat was ze. “Ze ?”, ja dat is een discussie op zich. “Ze”, “hij” … was geen vrouw, maar ook geen man. Zowel “man” als “vrouw”, was “ze” of “hij”. Maar ondanks dat, een slak, die zowel mannetjes kunstjes als vrouwtjes kunstjes in staat is, werd zij het liefst als “mevrouw” aangesproken. Het lijkt zo mooi om hermafrodiet te zijn, maar voor haar hoefde het niet zo nodig, altijd dat gekibbel van “speel jij voor mannetje of doe ik dat?” Nee ze hield van duidelijkheid, en eitjes leggen vond ze een leuke bezigheid, vochtige plekjes zoeken voor haar eitjes, en dan te zien dat die eitjes uitgroeiden tot doorzichtige, kleine, glanzende bolletjes, … wat een heerlijke taak.

Ze had ook wel eens voor man gespeeld, ook niet gek, maar de rol van vrouwtje lag haar meer. Waar ze wel moeite mee had, was het voorspel, kalkpijltjes schieten in elkaars voet, die rare gewoonte kon ze niet waarderen. Maar haar moeder had haar ooit gezegd het zo te doen. Nou en die had ervaring.

Nog even en dan brak de vakantie aan, tijd om d’r huisje op te knappen. Ze moest hard nodig wat kalkrijker voedsel zien te eten, want het huisje vertoonde gaatjes en dat met het najaar in het vooruitzicht … Trouwens ze was de jongste ook al niet meer. Bijna acht jaar al gleed ze langs de velden en wegen. En tien jaar wist ze was wel het meest haalbare. Haar glijbaantje van slijm was ook niet meer zo gladjes als vroeger. Nee ze werd oud, vergat soms bij warm weer haar huisje af te sluiten met verhard slijm.

Ze moest op gaan passen, ze werd ook trager. Was er ook nog die zanglijster, die het op haar had gemunt. Aan een zwoele zomernacht, innig verstrengeld met haar partner, hoefde ze niet meer te denken. Haar geneugten moest ze behalen uit het verorberen van afgevallen blaadjes. Een heerlijke Hosta misschien? Dat was nu wel het meest haalbare. Gelaten schoof ze haar huisje in en droomde van beter tijden. Dit jaar vierde ze haar vakantie dicht bij haar huisje …

Vijftien jaar terug bestond het woord LHBTI+ niet. Het label voor een slak was - en is - nog niet bekend. Maar Cees was met zijn stukje die discussie ver voor. Na ruim zeventig stukjes wilde het niet meer en is hij gestopt. Dank Cees.

Markandalletjes

Joop van Riet – natuurgids IVN

• Water bij IJsvermaak daalt. Winter verwatert.
• Historische ‘voorde test’ in ere hersteld. Na winterse hoog water met overstroomde oevers van het Markdal werd met doorwaden van de Mark getest of het vee weer op de andere oever geweid kon worden. Via een ‘voorde’, een doorwaadbare plek. Historische herhaling zaterdag 4 maart 14u. Start “P” Brabantse Delta. Bouvignelaan 5, Breda, door Water Natuurlijk. En ‘grootouders voor het water’. Met toelichting op natuurwaarden meanders en het Waterschap. Vrijwillige ‘mede-testers’ zijn welkom.
• Discussie ‘Waterschapsbeleid’ in Groencafe. Woensdagavond 8 maart. 19u15. 
  Gratis. Brandpunt, Reigerstraat 16, Breda. Svp aanmelden: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Lezing Albatrossen. Otto Plantema. Vliegende wereldrezigers. Donderdag 9 maart 20u. Wegwijzer. Steendorpstraat 2. Breda. Westbrabantse Vogelwerkgroep.
• Wordt warmer, sapstroom in wilgen gaat weer stromen. Dus einde van winterse knotseizoen van knotploeg Wbr Vogelwerkgroep met IVN Mark&Donge. Tot oktober wordt zaag in de wilgen gehangen. Zin in winterse natuurwerk zaterdagochtenden? Mail: Rob Fisscher, Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Vijfenveertig deelnemers genoten van zonnige Goudbergven uit ijstijd bij IVN natuurwandeling.  
• Vogelgriep. Hoe ontstond het? Dertig jaar geleden eerste waarneming in ganzenhouderij in China (Guangdong). Na tien jaar sprong het over naar wilde trekvogels en verspreidde het zich over de wereld. Vooral intensieve pluimveehouderijen zijn risico bronnen. De vrees is dat het virus zich ook kan ontwikkelen tot een gevaar voor mensen. Afgelopen jaar zijn veel watervogels slachtoffers geworden van het vogelgriepvirus. Ook ooievaars, zoals die in het Markdal werden zwaar getroffen. (bron: Vogelbescherming/MenL).
• Carnaval kleurt jaarlijks het leven. Daarna kleuren knisperende bekertjes, confetti, ballonnen en frietbakjes de straten. Markkant-Milieudefensie vraagt om een ‘circulair’ Carnaval! Met herbruikbaar afval dat afgebroken wordt. Oproep aan alle leutvierders en Bredaas gemeentebestuur om de zwerfvuilkater te stoppen.
• Kraanvogel bij Molenschot. Met oostenwind misschien trek over Markdal? Ooievaar op nest Schipperspad. Nog geen bezetting boswachters nest in Markdal. Spannend afwachten.