21-8-2025

Er was eens ….. een mooie landstreek met de Mark als kronkelende beek tussen de weilanden. En daar hadden al in geen eeuwen ooievaars gebroed. Totdat... totdat … toevallig een van de boswachters op de vroegere boerderij van Kaat van Haperen met verstand van zaken daar voor een mooi met plaggen bekleed nest zorgde. Toevallig in het net met meanders aangelegde Biebergse natuurgebied. Toevallig ontsnapte er een vrouwtjes ooievaar uit een volière in Galder en toevallig zwierf er een jong mannetje uit de ooievaarskolonie in Rossum door het Markdal en vonden ze elkaar toevallig wel aardig, dus werd er toevallig boven de boswachters gepaard. En toevallig was dat ook ongeveer de geboortedatum van de Vereniging Markdal duurzaam&vitaal.

Zoals altijd met toeval heeft het een natuurlijk niets met het andere te maken. Toch was het wel het begin van de eerste ooievaartjes in het Markdal. (en van de promotie voor natuurherstel Markdal). De wijsheid ‘toeval bestaat niet’ kon hier uitgevonden zijn!

Dat was 2012, inmiddels zijn we dik tien jaar verder en wist dat vrouwtje vierentwintig jonge ooitjes uit te laten vliegen. Soms zelfs met vier tegelijk! In 2022 waren er zelfs vijf jongen, maar dat werd ook een dramatisch jaar. De vogelgriep sloeg toe en ouders en jongen overleefden dat niet. Diep droevig. Sindsdien lijkt het nest met wat argwaan bekeken te worden. Al klepperen er inmiddels jonge maar onervaren koppels, maar nog zonder resultaat. Wel was er wat in de streek in gang gezet…

En verder?

Na vijf jaar broedsels uit het Markdal vlogen er plots drie jongen uit in de Oostpolder (noord van Etten Leur). Van de boerderij van Hans de Jongh, dus een stuk westelijker. Daarna een paar jaar niets en de laatste jaren daar zelfs wel vier jongen; twaalf in totaal. Een heel stuk oostelijker op Hondsdonck zagen Martin en Elvira ook in 2008 de eerste twee jongen uitvliegen van hun net geplaatste nestpaal op de vroegere boerderij. Dat werd een constante stroom van zestien jonge uivertjes.

Anders ging het in de de paardenwei aan de Hartelse Strikberg. Na twee jaar mislukkingen vlogen daar sinds 2020 dertien jongen uit. Vanuit de aangrenzende voedselrijke Lage Vuchtpolder profiteerde ook de Kinderboerderij Parkzicht, die met veel bekijks jongen zag uitvliegen! Mooiere natuurbeleving voor jeugd kan je niet bedenken. Aan de Rietdijk - grenzend aan de natuur van de vierde bergboezem - plaatste de eigenaar een wagenwiel op een geknotte boom en werd in vier jaar bedankt met elf kuikens!

Ook zuidelijker van Breda wisten de ooievaars hun werk te doen. In het Markdal bij de A58 vlogen een paar jongen van de gemeentelijke nestpaal uit. Net als op boerderij Wolfslaar, daar met veel bekijks natuurlijk! Aan het Schipperspad, grenzend aan het ‘Esso gebouw’ vlogen in ’21 zomaar vier jongen uit! Ook de Gilzerwouwerbeek werd door Piet en Joke Oomen goed in de gaten gehouden. Op hun vroegere boerenland was de nestpaal precies in de zichtlijn vanuit de keuken geplaatst, zodat ze elk jaar steeds een jong groot konden zien worden. Dat was koken en genieten tegelijk! Tenslotte een nieuwkomer - bij het viaduct Effen. Als vervanging voor een nest op een bouwterrein kwam daar dit jaar op die gemeentegrond een nieuwe nestpaal. Met direct drie jongen als succes voor heel Effen!

Waar brengt ons dat? Als u goed meegeteld heeft, komt u ook op een totaal van 101 jonge ooievaartjes in zo’n 13 jaar! Na een aarzelend begin met één nest groeide dat naar zo’n vijftien nesten in 2021-’23 en na de vogelgriepdip vorig jaar naar maar liefst 21 uitgevlogen jonge ooitjes dit jaar. Een absoluut record uit negen nesten! 

Bijzonder?

Bekend is dat vijftig jaar terug in heel Nederland de ooievaar praktisch uitgestorven was.. Gelukkig is die nu weer op het vroegere aantal van 2000 broedparen gekomen. Maar die groei is er niet in Brabant! De omgeving van Breda is - als een brongebied op een eiland - een grote uitzondering. Hopelijk gaat het zo als springplank voor west- en midden Brabant dienen! Voorwaarde blijken natuurgebieden met veel voedsel in de vorm van insecten - zoals sprinkhanen - te zijn. Zeker de Bredase gemeentelijke natuurgebieden blijken daar ‘tafeltje dekjes’ voor te zijn! Met klepperende dank namens alle uivers! (en natuurliefhebbers!)

Markandalletjes

• Gaat ook goed met de Boomkikkers meldt het Waterschap. Te klein voor ooievaars …
• Mottig ontbijt. Zondag 24 augustus. 7-10u. Kleurenpracht uit nachtelijke vlinderval met onmetelijke diversiteit aan kleuren en vormen. Determineren met tas koffie. Bezoekerscentrum Vallei van het Merkske. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Natuurontwikkeling in Breda. Lezing door Wouter Schuitema (gemeente Breda). Donderdagavond 28 augustus. 19u45-22u. De Wegwijzer. Steendorpstraat 2. Breda. Zie website KNNV.
• Najaarscursus Blik op Natuur. Dinsdags in Bavel, donderdags in Oosterhout. 6 avonden, vier zaterdagochtend excursies. Vooral gericht op beleven en zelf kijken. Meer zien en beleven in ons omringende natuur dan je denkt! Zie website IVN Mark&Donge.
• Das hield van de Venkel in Veerles zelfoogsttuin. Resultaat: veel troep!
• Vogels zijn stil, net pensionado’s met lege nest syndroom.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

14-8-2025

De ribes (Ribes sanguineum) stond vroeger in bijna elke tuin. Tegenwoordig zie hem daar veel minder. Hij is blijkbaar uit de mode geraakt. In het voorjaar kun je hem nog wel zoeken in houtwallen in het buitengebied en ook in de stad duikt hij als verwilderde tuinstruik op in plantsoenen. De ribes behoort tot een aparte familie, de ribesfamilie (Grossulariaceae) die uit 150 à 160 soorten bestaat, en voorkomen in de gematigde streken van het noordelijk halfrond en in de Andes. Bij ons komen zeven soorten voor. De bekendste zijn buiten de rode ribes: de aalbes, kruisbes en zwarte bes. De laatste drie zijn ook oorspronkelijk wilde planten in Nederland. Van de planten die je verwilderd tegenkomt is niet meer uit te maken of ze oorspronkelijk wild zijn of verwilderd uit tuinen, dan wel kruisingen van voornoemde typen. Over de rode ribes wordt met stelligheid beweerd in de “Heukels”, dat alle exemplaren in Nederland van Amerikaanse tuinversies afstammen. Dat kan, .. als je weet hoe de introductie destijds is verlopen. 

De oorspronkelijk vorm heeft vuurrode bloemen en valt in het vroege voorjaar dan extra op omdat bijna alle overige struiken, bomen en kruiden kaal zijn. Er is ook een vorm met roze tot witte bloemen. De bessen aan de rode ribes komen niet veel voor en zijn blauw en smakeloos. Toch worden ze geproduceerd en verspreid, want de rode ribes komt verwilderd over het hele land voor. Hij prijkt zelfs in de lijst met invasieve houtige planten, maar dat is omdat hij wel eens opduikt in de duinen en dan begint botanisch Nederland direct te gillen. Terecht. Om dezelfde reden staat ook de gele ribes (Ribes aureum) op die lijst, hoewel die eigenlijk tamelijk zeldzaam is. In de duinen vormt hij via worteluitlopers echter flinke struwelen.

De geslachtsnaam ‘ribes’ komt van het Arabische ‘ribas’ dat een zuur smakende rabarbersoort was. Toen de Arabieren hun uit Palestina bekende ribas niet aantroffen, ging de naam over naar de eveneens zuur smakende kruisbessen. De soortaanduiding ‘sanguineum’ betekent bloedkleurig, naar de rode kleur. De familienaam ‘Grossulariaceae’ is via-via afgeleid van ‘kruis’ uit kruisbes. Dat is een boeiend verhaal. Daarover een volgende keer.

Aad van Diemen – IVN Natuur- en Stadsplantengids 

Markandalletjes

• Het regent doffe ploffen van groene eikels. Klaar om wortel te schieten.
• Praktijkworkshops Ruimtelijke Plannen. 20, 27 okt en 3 nov. Delen van praktijkervaringen met ruimtelijke procedures voor bescherming natuur&milieu. Door Groene Koepel, Natuur- en Milieuvereniging Markkant, natuurvereniging IVN Mark&Donge, West Brabantse Vogelwerkgroep. Belcrumhuis. 20-22u. Zie websites, o.a.  IVN Mark&Donge.
• Insectenwandeling Strijbeekse Heide. Zondagmiddag 17 aug. 13u30-15u30. Te schaarse bestuivers en opruimers. Een kop, borststuk, zes poten en achterlijf is de overeenkomst van al die insecten. Ook boeiende verschillen met Penseelkever, Sabelsprinkhaan, Schijnboktor, etc. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• De EU Commissie is toenemend bezorgd over de slechte staat van de natuur in Nederland, en vindt extra maatregelen nodig! Ook voor het Ulvenhoutse Bos. Dat is het antwoord aan de Adviesgroep BromN en de natuurverenigingen. SBB publieksboswachter Egbert Eilander (zie BNdeStem) hoorde ’s nachts twee Boommarter mannetjes krijsen voor hun ‘eigen’ domein en vrouwtje! Puur natuur! Een extra reden voor meer beschermingsmaatregelen, zoals de beperking van de verstikkende stikstofbronnen. Over resultaten daarin heeft  het project GGA (Gebieds Gerichte Aanpak) Ulvenhoutse Bos nog geen nieuws, zodat de natuurverenigingen de aansporing van de EU doorgestuurd hebben naar de GGA (met o.a. Breda en provincie).     
• Sinds de herintroductie van de kleine duimgrote en luidruchtige Boomkikker gaat het daar goed mee. Ron Langeveld van biologische wijngaard de Dassemus gaat (met vergunning) dit steunen met de aanleg van een extra kikkerpool op zijn biologische wijngaard.

  

• Door particulier initiatief van Nick en Lisa ontstaat nieuwe natuur in Effen (Tweegelandenbrugweg). En laat daar nu al een koppeltje zeldzame Patrijzen gezien zijn! We hoeven niet altijd te wachten op de overheid! Gewoon handen uit de mouwen!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

7-8-2025

Een windstille, warme, zonovergoten wandeling, start weer vanaf de Duivelsbrug. Het water van de Mark als een spiegel, helaas geen vogelactiviteiten. We lopen rustig verder langs de kikkerpoel. Laag water, is toch een redelijke diepte geworden, met een fraaie rietkraag er omheen.  Ja, aan de overkant een koerende Holenduif. De omgeving was zo stil dat deze vaak zo weinig hoorbare ‘zang’ goed te herkennen was. Trouwens totaal drie koerende Holenduiven tijdens de gehele wandeling. De Holenduif, is een  halfholenbroeder, ze zijn ook in de stad hier en daar aanwezig nabij ‘etage’ schoorstenen.

Vanaf de boogbrug komt recht op ons af, een Fuut aangezwommen, de golven vormen een lange brede prachtige ‘V’ in het stille water. Vanwege de nog hoge grasvegetaties en overige begroeiing geen vogelactiviteiten! Tja, toch al af en toe een zacht roepje, komende vanuit de struiken, van een al doortrekkend, of zwervend Tjiftjafje, op weg naar zuid Europa..

Het broedseizoen van vele soorten zit er al weer op, en vele jongen, met hun ouders zwerven nu wat rond of gaan geleidelijk aan weer richting de overwinteringsgebieden. Dus ook al, deze Tjiftjaffen.  Enkele Boerenzwaluwen vliegen laag over de grazige vegetatie en profiteren van de opgejaagde vliegen en andere insecten, veroorzaakt door een aantal fraaie koeien. Tevens foerageren een aantal Houtduiven in deze lage grazige vegetatie van de vele vrijkomende graszaden.

Tjonge wat een bewegingen nabij een van die ‘dode riviermarkarmen’,  Een achttal Zwarte Kraaien veroorzaken dit rumoer! Drie jonge kraaien bedelen en roepen om voedsel bij de verschillende ouderparen. Een drukte van belang in de overige stilte….. ! Vanaf de stuw, in de verdere oever een zestigtal Gauwe ganzen deze keer. Waar zijn de anders zo vele Grote Canadese ganzen gebleven??  Ik heb er maar zes geteld.

Verder in het dal, achter de stuw nog acht Blauwe Reigers, enkele Wilde eenden, en natuurlijk  Waterhoenen en Meerkoeten. We lopen alweer terug, in de verte de lachende roep van de Groene Specht. Heee leuk, het roepje van een Boomkruiper, ik had hem dit jaar nog maar heel weinig gehoord of gezien! Ja je hoorde die Groene Specht, en dan zie hem ineens in de notenbongerd, op de grond scharrelend in het gras, op zoek naar mieren, zijn hoofdvoedsel. Prachtig om te zien en had ons in het geheel niet in de gaten! 

Toch even langer wachten nabij het waterschapskantoor of er nog Gierzwaluwen aanvliegen, nabij de ingemetselde neststenen aan de noordzijde. Helaas stil. Trouwens, was het u al opgevallen dat de meeste Gierzwaluwen rond de 20e juli alweer vertrokken waren. Vroeger weg als andere jaren?? Misschien wel een moeilijk broedseizoen gehad vanwege de enorme hitte op en in de daken, nestkasten en ingemetselde neststenen ..!  

Welja sta je daar te wachten en te kijken, kwetteren er plots een aantal Boerenzwaluwen boven me uit de top van een inlandse Zomereik.  Al een tiental Boerenzwaluwen, bijna allemaal juvenielen, (korte staart), nu al uitrustend boven ons op de enkele dode takken, na diverse voedselvluchten rondom de nog liggende, herkauwende koeien.  

Terug lopend vanuit de tuinen van Bouvigne wat roepjes en geluiden van Kool- en Pimpelmezen. Nog en kijkerblik over IJsvermaak, helaas het bleef stil ! Toch geen stille tocht, zo zie je maar weer, altijd wat te beleven in het vogelleven, houdoe !!

Willem Veenhuizen – West Brabantse Vogelwerkgroep

Markandalletjes

• Wisselvallig, dus ook geregeld zon!
• Kruidentheewandeling met ‘kruidenvrouwtjes’ Marga en Rie. Zaterdagmorgen 9 augustus, 9u30-12u. BC Vallei van het Merkske. Aanmelden website Natuurpunt Markvallei.  
• Galderse Heide: IVN natuurwandeling zondagmorgen 10 augustus. 10u-12u. Gebied in ontwikkeling, natuurontwikkeling en recreatieve natuurbeleving. Aanmelden, website IVN Mark&Donge.  
• Vakantie? Maar Burgerinitiatief trekt bij de provincie aan de bel voor ‘Behoud van het Groene Goud’. Bredase coalitieblok wilde geen onderzoek naar ‘nut en noodzaak’, ondanks veel achterhaalde gegevens en 4331 handtekeningen. Maar kondigt wel provinciale verkenning naar Regionale Economische visie aan! Gemeenteraad zwijgt, maar Burgerinitiatief vraagt naar doel en wanneer klaar. En vraagt ook om ‘participatie’ zoals Omgevingswet wil. B&W en wethouder van Vliet passieve plaatsing op Internet voldoende. Misschien eens een cursusje volgen?

  

• Discussie over wandel/struin pad tussen Ulvenhout en de Mark/Blauwe Kamer. Buitenste bewoners van Ulvenhout willen geen wandelaars in hun ‘blikveld’ zien. Maar van wie is het uitzicht? En kijk eens in de spiegel, hoe is het blikveld vanuit Markdal naar de buitenkantje  van Ulvenhout?
• Boomsingels, heggen, hagen geven perspectief, dieptewerking en versterken natuur. Bovendien beschutting voor vogels, kleine dieren én mensen. Markdal was van oudsher een ‘heiningen’ landschap. Dus …. ?
• Praktijkworkshops Ruimtelijke Plannen. Leren van Praktijkvoorbeelden. Adviesgroep BromN (GroeneKoepel, Markkant, IVN Mark&Donge, WestBrabantseVogelwerkgroep) wil zijn ervaring met natuurbescherming via ruimtelijke plannen graag delen. Zodat die ruimer ingezet kan worden. Daarvoor drie workshops op maandagen (Belcrumhuis 20, 27 okt, 3 nov). Zie o.a. website WestBrabantse Vogelwerkgroep. Voor ná de herfstvakantie … !

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

17-7-2025

Ik denk dat veel mensen, net zoals ik, een gevoel van herkenning hebben als ze langs een rivier als de Mark lopen of fietsen. Niet alleen een directe herkenning van de plekken waar je al eerder bent geweest, zodat je weet waar je bent, maar eerder een gevoel van thuishoren. Ik weet het, dit klinkt misschien wat zweverig, maar ik voel me op bepaalde plekken nu eenmaal meer thuis dan op andere en ik probeer er al enige tijd de vinger achter te krijgen wat dat nu is. Ik kwam erachter dat dit verschijnsel soms wordt aangeduid als ‘plaatsgevoel’, of, vaker nog, met de Engelstalige term ‘sense of place’: een sterk gevoel van verbondenheid met een bepaalde locatie. Dat heeft te maken met de kenmerken van die plek: je zult eerder een plaatsgevoel ontwikkelen voor het bos vlakbij de plek waar je opgroeide, dan voor een McDonald’s restaurant, een supermarkt of een andere dertien-in-een-dozijn-plek. Authentieke plaatsen met unieke eigenschappen; dat is waar we als mens op aanslaan, hoewel het erg persoonlijk is wat nou de precieze redenen zijn waarom je je op de ene plek meer thuis voelt dan op de andere.

Toen ik jaren geleden de gelegenheid had om in Zuid-Rusland in de overstromingsvlakten van de Wolga te werken (dat kun je je nu nauwelijks meer voorstellen) voelde ik me meteen thuis langs het water en in de moerasbossen. Ik had het gevoel dat ik dit landschap snapte en me ertoe kon verhouden. Heel anders dan de steppe buiten het rivierdal. Eindeloze grasvlakten die zich zacht glooiend duizenden kilometers uitstrekten: daar voelde ik me nietig en niet op mijn plek. Dat landschap was te groot en onbarmhartig voor mij.

Ik heb gemerkt dat ik altijd naar het water trek: vennen, rivieren en beken geven me een gevoel van ordening van de ruimte. En water is voor mij een bron van verwondering. Op het raakvlak van land en water gebeurt van alles dat me interesseert en waarbij ik me betrokken voel. Daar komt bij dat rivieren mij een gevoel van continuïteit geven die ik heel prettig vind. De Mark stroomt van Merksplas naar Breda en dan verder tot aan de Dintel en het Volkerak en dat doet hij al heel lang! En de kans is behoorlijk groot dat hij dat ook nog lang blijft doen. En gedurende mijn leven tot nu toe komt de rivier steeds weer terug en loop en fiets ik er langs (en zwem ik er soms ook in), alsof de rivier een oude bekende is. En zoals mensen die je lang kent, of waar je mee opgroeit, verandert de rivier, zonder zijn essentie te verliezen.

Bovenstaande is allemaal niet uniek en is allang al eens door anderen gezegd, maar ik wilde het er toch nog eens over hebben, omdat die “persoonlijkheid” van de rivier allerlei vragen bij me opriep: ervaren anderen ook de verbondenheid die ik voel met die plek? Maar ook: is die rivier er voor ons, of is hij/zij een ding op zichzelf met een eigen bestaansrecht, onafhankelijk van de mens? Het zal niemand verbazen dat ik ernaar neig om te denken dat de rivier er (ook) voor zichzelf is en een aantal onvervreemdbare rechten heeft. In Nieuw-Zeeland is in 2017 voor het eerst een rivier (de Whanganui-rivier) tot rechtspersoon benoemd. Dat klinkt misschien gek, maar bedrijven kunnen ook een rechtspersoon zijn, dus waarom een rivier, bos of berg niet? Omdat een rivier zelf niet voor zijn rechten kan opkomen is het wel nodig dat de voogdij goed wordt geregeld en dat zijn uiteraard mensen die het belang van de rivier zelf centraal stellen. In Nederland is het zover niet en de maatschappelijke ontwikkelingen lijken momenteel niet gunstig voor meer rechten voor de natuur, maar misschien dat goede voorbeelden navolging krijgen en onze geliefde plekken beschermd worden.

Leo Nagelkerke, West-Brabantse Vogelwerkgroep

Markandalletjes

• Ooievaars jong Gilzerwouwerbeek, met maar één ouder, toch gezond uitgevlogen! Meldt Joke Oomen.
• Big Jump. “Te water voor Proper Water’. Voor die goede zaak sprongen zondagmiddag “Jumpers” in heel de Aschputten en de rest van Europa stipt om 15u te water. Met o.a. Hoogstratense schepen Arnold Wittenberg, kleinzonen met ondervoorzitter Natuurpunt Markvallei Carlo Van Boxel, en (icognito) Waterschapsbestuurder Karin van den Berg. Alles in grensontkennende samenwerking van Natuurpunt met Vereniging Markdal (NL). Volgend jaar weer in het ‘ollandse. Die aandacht blijft nodig, want de (ecologische) waterkwaliteit is nog lang niet op orde. Zo zei Carlo Van Boxel dat er van de ruim 150 Vlaamse waterlopen maar ééntje voldoet aan de KRW (Kader Richtlijn Water) en dat kan forse boetes kosten. Burgemeester Tinne Rombouts zag echter wel wat motiverende lichtpuntjes. Al werd in de wandelgangen (en die zijn er buiten heel wat) gewezen op de besmettelijke e.coli bacterie, die alleen overleeft in riolen en darmstelsels van mens en dier. Bij het van de akkers afspoelen van overtollige mest worden bij monitoring direct gevaarlijk hoge concentraties E.coli gemeten. Vorig jaar kon de Big Jump bij Galder niet doorgaan vanwege de riooloverstort daar. Dus forse aansporingen voor de oorzaken die bekend zijn! Maar gelukkig is het Merkske het ‘properste water van alles!’ Dus een stimulans voor meer grensontkennende samenwerking! Hans de Vries (vz Ver. Markdal) citeerde een paar fietsende Santiago pelgrims die de route langs de Mark als het mooiste van hun tocht benoemden. Maar pas na hun thuiskomst!

  

• IVN Natuurwandeling Vierde Bergboezem (benoem de andere drie?) – Haagse Beemden Bos. Deze boezem kan bij westelijke opstuwing drie miljoen kubieke meter water bergen, om Bredase voeten droog te houden. Zondag 20 juli 13.30-15.30. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Henny Radstaak van Vroege Vogels kwam op bezoek voor het inspirerende sluitstuk van Markdal-Noord met ‘moeras’. Uitzending … horen we nog?

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge