Ad van de Laar – IVN natuurgids Mark&Donge 21-9-2023

Fietsend op het fietspad langs de Mark verwonder en bewonder ik de berm en de prachtige walkant van de rivier. Soms fietst ik door ’n haag met links en rechts van het pad een meter hoge brandnetels. Door menig blote benen fietser verafschuwt en vervloekt, maar als plant een erg hoge natuurwaarde. Deze kwalijke plantensoort heeft zich bewapend met talloze vlijmscherpe haartjes. Brandnetel en dagpauwoog (Inachis io) zijn aan elkaar verbonden, daar de grote brandnetel de waardplant (‘gastheer’) is van o.a. vlinders als dagpauwoog en kleine vos. De brandnetel is ‘n onooglijk plant, die in het wilde weg woekert op alle soort plaatsen, afvalbergen, kaalslag, tuinen, mesthopen en dus langs fietspaden overal waar we hem liever niet willen hebben. De pretbederver van de tuinier. De gesel van blote zomerbenen. En daarom is het de brandnetel juist te doen. Hij wil niet of moeilijk te benaderen zijn. Vandaar deze lofzang voor dit lelijk vervelend onkruid!

Net als vele andere planten heeft de brandnetel zich uitgerust met efficiënte verdedigingswapens, die ervoor moeten zorgen dat hij niet door Jan en alleman wordt verslonden of vertrapt. Dit wapensysteem wordt gevormd door talloze vlijmscherpe haartjes, die al bij de geringste aanraking afbreken en de onbeschermde lichaamsdelen van de vermeende vijand binnendringen. Niet alleen blote zomerbenen zijn kwetsbaar, maar ook de gevoelige snuiten van plantenetende dieren. Het gevolg is dat mens en dier in een wijde boog om brandnetelbosjes heenlopen. Dit zijn de minst betreden plekjes in onze natuur. Op de top van elk brandnetelhaartje zit een dopje, dat meteen afbreekt wanneer het aangeraakt wordt. Ogenblikkelijk verdwijnt de stijve schacht van de haar in de huid van de belager, waarbij de giftige vloeistof in het wondje wordt gespoten. Zo, en dan maar krabben!

Beschermer voor zijn gasten

Geen wonder dat vele kleine zoogdieren, vogels en insecten profiteren van dit af weermechanisme. Ook onze "mooie", dagpauwoog, zoekt veiligheid en bescherming in het netelbos. Het is een populaire vlinder door zijn fraaie kleurtekening. Het stekelige, ontoegankelijke brandnetelbos vormt voor hem de ideale voortplantingsplaats. Daar wordt gestoeid en gepaard en daar worden de eitjes afgezet, op de jonge, sappige brandnetelscheuten. De rupsen ondervinden, evenmin als de volwassen vlinders, geen enkele hinder van de brandharen. Daarvoor zijn ze niet alleen te licht, maar is bovendien hun huid niet sterk genoeg. Integendeel: de brandnetelbladeren worden door de rupsen met smaak gegeten en vormen de pauwoognakomelingen. Vanaf half mei krioelen de zwarte, harige rupsen in grote aantallen over hun gedekte tafeltjes. De bescherming door de brandharen zorgt ervoor dat aan het einde van de zomer en in de herfst de dagpauwoog en zijn mede brandnetelbewoner, de kleine vos, onze meest voorkomende vlinders zijn.

Vervelende prikkers

Bleef het maar bij een simpele steek! Nee elk brandhaartje is een kwaadaardig ding. Het is niet alleen scherp, maar bovendien hard en hol, zodat het nog het meeste weg heeft van een injectienaald. Binnenin bevindt zich een vloeistof, die histamine bevat een goedje dat allerlei allergische reacties teweegbrengt, alsmede een stof die sterk lijkt op het door wespen geproduceerde gif. Dikwijls zijn de dagpauwoog en kleine vos elkaars rivalen. Het vormt hun beider territorium, waarin grondig wordt gepatrouilleerd. Beide storten zich, met een agressiviteit die u van vlinders niet zou verwachten, niet alleen op binnendringende vliegen, bijen en wespen, maar ook op elkaar. Bij een beetje burenruzie blijft het echter. Nooit vallen er slachtoffers, daarvoor zijn vlinders niet bewapend. Altijd wint de gemeenschapszin het van de rivaliteit. Het gemeenschappelijke is het bolwerk van prikkelingenstengels en bladeren: in het brandnetelbosje. Stoort u zich dus maar niet aan zo'n ruig hoekje in uw tuin of akkertje, laat a.u.b. wat brandnetels staan. U krijgt er prachtige vlinders voor.

Markandalletjes

• Het weer kentert, het is nog stil, toch wat meer vogelpiepjes.
• Inspraak van IVN Mark&Donge, Markkant, Groene Koepel bij Waterschap over ontwerp Markdal-Zuid (Galder-Strijbeek). Daarom aandacht voor meer stroomsnelheid in meanders, aanleg van de fiets/wandelpaden nu, en vogel- en natuurvriendelijke inrichting. Met heiningen, heggen, etc. Complimenten voor burgerinitiatief Vereniging Markdal. Voorstel het als hamerstuk goed te gaan keuren! Vaart maken is zeker belangrijk!
• Gegidste wandeling Wortel Kolonie. Zondag 17 september. 10-12u30. Rijke natuur en geschiedenis van Unesco Landlopers Kolonie. Kolonie 41, Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Zaterdag 23 september. 13u . Wethouder Peter Bakker opent Groene Kades langs Nieuwe Mark. Markendaalseweg (Breda). Wandelingen en workshops. Zie o.a. IVN Mark&Donge, KNNV.
• Bleeke Heide: zes Dodaarsjes, dozijn Lepelaars, Rode Wouw (Frans Dillen). Merkske: Visarend (Tom Voet), zestig gezellige Puttertjes (Stijn Leestmans), IJsvogel (Ted Overmeer). Markdal: veertig vertrekkende Ooievaars (Helmut van Pol), ‘delayed’ Tjiftjaf (Nico_natuur, Harry van Vugt), zeldzame Draaihals (Harry) zoekend naar al die gevlogen metgezellen.  

Joop van Riet – IVN natuurgids Mark&Donge 14-9-2023

Ik zit bij Martin van Leest. Vorige keer dat ik hem zag was hij helemaal van slag vanwege de dramatische vogelstand in het Markdal. Nu is hij net terug van vakantie. Maar wie is Martin van Leest? Geboren en getogen in het Ginnekense deel van het Markdal, waar hij altijd bij het Ginnekenmarktje woonde. Zijn vader deed verzekeringen en zijn moeder runde daar een winkeltje. Die nam hij over en verder uitgebreid, totdat hij verhuisde naar een vroegere boerderij een paar straten verder.

Als jochie kreeg hij de natuurliefde met de paplepel van zijn ouders mee. Hij ging altijd mee naar het favoriete bos van zijn vader: het Ulvenhoutse Bos. Dat natte broekbos met veel loofbomen, het meest gevarieerd en met de meeste natuurwaarden. Zijn moeder wees op de zeldzame planten en zijn vader op de vogels. Zo krijg je vanzelf een brede kijk op de natuur!

Geen wonder dat Martin aan de wieg stond van de steenuilen inventarisaties en daarvoor STONE (Steenuilen Onderzoek Nederland) oprichtte en de steenuilen in het Markdal volgde. Daardoor was hij laatst ook zo in mineur. De populatie van de steenuiltjes verminderde in vijftig jaar van zo’n vijftien paar naar slechts een enkel paartje. En nu was er voor het eerst geen enkel broedgeval meer in het Markdal! Dramatisch dus! Gelukkig bleek er toch nog net een nest met uitgevlogen jonge Steenuiltjes in Galder ontdekt te zijn. Maar ook dat is maar een druppel op de gloeiende plaat.

Een ander dieptepunt in zijn vogelleven was het verdwijnen van de Grutto’s. Voor zijn ogen zag hij hoe een brede machine dat laatste nest met jongen ergens aan de Koekelberg wegmaaide! Praat over veldleeuweriken en patrijzen. Zelfde dramatische ontwikkelingen. Van de vroeger overal volop zingende veldleeuweriken en de op de akkers scharrelende patrijzen wordt niets meer gezien. Over het algemeen zijn die bijna ‘historische’ vogels met zo’n 90 % gekelderd! Om vervangen te worden door ganzen die verzot zijn op dat eiwitrijke ‘grasfalt’. De oorzaken? De steeds intensievere landbouw. Weilanden met heel voedselrijk monotoon raaigras, dat na zes weken gemaaid wordt, geeft grutto’s, tureluurs, wulpen, kieviten, etc. geen schijn van kans om eieren te leggen, te broeden en jongen groot te brengen. Dan komt de maaimachine er al weer aan. De boer moet wel, om de besomming voor hem (en de bank) rond te krijgen.

Dat moet en kan anders! Waterschap en Provincie gaan met meanders het Markdal weer natuurlijk inrichten. De potentie blijkt soms plots en geeft hoop. Drie jaar terug werd er bij Galder een paartje Patrijzen met 26 jongen gezien! Door zijn zoon Arjan, ja het zit in de familie! 
Zo moet het Markdal weer vogelrijker worden. Daarom was Martin een van de opstellers van ‘Vogelvriendelijke Inrichting Markdal’ dat door de Vereniging Markdal o.a. aan het Waterschap als gebiedsregisseur is aangeboden. Op basis van historische gegevens en ervaren Markdal vogelaars zijn een tiental gewenste vogelsoorten benoemd. 
Dat vraagt ook om landschappelijke inrichting met het herstel van vooral heggen, (vlecht)hagen, boomsingels, etc. Zoals George Dirven (auteur Markdal boek)  steeds zegt: ‘het Markdal was een heiningen landschap’. Dat soort landschapselementen zijn belangrijk als beschutting en nestplaats voor vogels. Ook de verwachte omschakeling naar duurzaam boeren zal enorm gaan helpen.

De gewenste vogelsoorten zijn vooral Blauwborst, IJsvogel, Steenuil, Patrijs, Grutto, Nachtegaal, etc. Door het landschap vogelvriendelijk in te richten zullen ook vlinders, dieren, en planten profiteren Dus goed voor de biodiversiteit en onze natuur! 
Martin werd al eens beloond met de Oorkonde van Brabants Landschap als ‘Uilenbeschermer van het Jaar’. Maar een Markdal dat straks weer bewoond wordt door veel van de verdwenen soorten zal voor hem de echte beloning van zestig jaar vogelbescherming zijn! Waar iedereen dan van geniet.

Markandalletjes

• Na de hittegolfjes nu verfrissend warm. Tweede Kamer laat subsidie voor vrijwillige uitkoop stikstof piekbelasters dóóórgaan! Verfrissend gezond verstand!
• Waterbeestjes inventariseren in de praktijk. Martin Stamhuis. Zaterdag 16 september. 10-15u. Leslokaal Boerderij Wolfslaar. KNNV. Aanmelden: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Mastbos IVN natuurwandeling. Zondag 17 september. 9-11u. Oudste Nederlandse cultuurbos. Verjongd met vennen en loofbomen. Aanmelden via IVN Mark&Donge.
• Een Das ! Een échte! Geert Lenders spotte die op Chaamse landgoed Valkenberg. Laat ze maar komen, als onze Panda’s.
• Het wemelt van de mooiste vlinders in Veerle’s pluktuin aan het Sulkerpad, zag fotograferende Ria Lambregts.
• Bleeke Heide: weer een sierlijke Pijlstaart (Ernets Piethaan), honderd verzamelde Kieviten (Reinier van Loo). Merkske: Visarend en zeven Sperwers op weg naar huis (Benne Roelen). Markdal: veertig Ooievaars ook zuidwaarts (Helmut van Pelt). Tot volgend jaar! Wij wachten op jullie!

Aad van Diemen – natuurgids IVN – mede auteur ‘Stad en Plant’ 7-9-2023

In mijn jeugd was echte lavendel (Lavandula angustifolia) een tamelijk zeldzame tuinplant. De laatste tien jaar zie je hem ook overal opduiken in de openbare ruimte. Vaak op onmogelijke plaatsen, zoals muren en kades. In de Verspreidingsatlas van FLORON wordt gemeld dat echte lavendel  vanaf 2000 is ingeburgerd. Dit dwergstruikje is oorspronkelijk afkomstig uit het Westelijk Middellandse Zeegebied. Iedereen die wel eens in Zuid-Frankrijk is geweest, heeft de lavendelvelden gezien. Wij kampeerden ertussen en zagen ook de ketels waar de lavendel inging om de lavendelolie te maken. De opkomst van de echte lavendel heeft alles te maken met de inspanningen van kwekers om het aanbod te vergroten. Ook rond Breda kun je lavendelvelden aantreffen, zij het dat deze niet paars kleuren, want het zijn alle jonge planten.

Ongetwijfeld is door de kwekers geselecteerd op planten die gedijen in een koeler en vochtiger klimaat. Daarnaast zal ook een rol spelen, dat onze zomers en winters warmer worden en het klimaat dus meer richting Zuid-Franse kenmerken koerst. Echte lavendel behoort tot lipbloemige en heeft blauwpaarse bloemen en lijnvormige bladen, die dicht met sterharen zijn bezet. Dit laatste is een kenmerk van planten, die zich moeten verdedigen tegen veel zonlicht waardoor  verdroging dreigt.

Lavendel wordt al duizenden jaren gebruikt. In het oude Egypte werden windsels voor mummies gedrenkt in een teerachtige substantie, die lavendelolie bevatte. Zowel in het oude Griekenland als in de Romeinse gebieden werd lavendel gebruikt als badkruid, en dat zowel omwille van zijn geur als om de therapeutische waarde. De Griekse schrijver Padanius Dioscorides vermeldde het medicinaal gebruik van lavendel in de eerste eeuw na Christus. De Romeinse troepen hadden ook zeker lavendel bij zich voor gewonde en uitgeputte soldaten, en waren de eersten die het voor oogst en verwerking plantten. Hierdoor verspreidden de Romeinen het gebruik van lavendel over hun hele territorium.

In de Middeleeuwen werd lavende  als strooikruid gebruikt  vanwege de frisse geur en de insectenwerende eigenschappen. Het werd in kloostertuinen gekweekt om de medicinale eigenschappen. De wetenschappelijke geslachtsnaam ‘lavendel’ komt van het Latijnse ‘lavare’ = wassen. De soortaanduiding ‘angustifolia’ = met smal blad.

Markandalletjes

• inhaal zomerweek ! Nog zwaluwen gezien?
• Tweede kamer en Brabantse Staten zetten brief EU commissaris Sinkeviçius over noodzaak redding Ulvenhoutse Bos op hun agenda. EU waardeert inzet van De Groene Kamer, nmv Markkant, IVN Mark&Donge, adviesgroep BromN en wil onze overheden helpen voor behoud waardevolle Ulvenhoutse Bos.
• Brabant heeft gelukkig weer een bestuur, nu Nederland nog, of wordt het weer uitstel om uitstel?
• Fractie Water Natuurlijk van Brabantse Delta was bij veldbezoek aan Frank van Alphen (Galder) onder de indruk van het innovatieve ‘gesloten systeem’ waarmee aardbeienplanten nu gekweekt worden. Alle water wordt met soort nierdialyse systeem gefilterd en hergebruikt. Geen verontreinigd water meer de Mark of bodem in. Ook realisatie EVZ Kerzelse Beek staat voor deze winter gepland. Landschappelijke inrichting - ook voor steenuil - volgt. 
• Gezellige werkochtend IVN natuurtuin Oranjepolder. Zaterdag 9 sept. 9-12u. Domeinweg 9. Oosterhout.
• “Heb lef, kom met een advocatenbef!”. Klimaatactie 10 september 11u van Natuurpunt Markvallei bij stadhuis Hoogstraten. Zie website Natuurpunt Markvallei.
• Nachtvlindernacht. Vrijdagavond 15 sept. 19-2u3. Start met presentatie, daarna waarnemen met zaklamp. IVN Mark&Donge. Domeinweg 9. Oosterhout.      
• Paar plekken vrij gekomen bij IVN najaarscursus. Start 19 december. Bavel. Zes avonden, vier zaterdag excursies. Zie website IVN Mark&Donge bij ‘blik op natuur’.
• Bleeke Heide, twaalf Lepelaars (Dirk Yzewyn), honderd Kieviten (Jan Vriens, Jeanne van Dommelen). Merkske: honderd Boerenzwaluwen vlogen weg (Stijn Leestmans), twee Watersnippen, (Tom Voet), Tapuit (Tom en Stijn), vijfentwintig Putters (Leestmansen), Boompieper (Kuypers Ludo1). Markdal: vijf jonge Aalscholvers, Groene Specht, twintig Kieviten, hele late (voor niets) roepende Tjiftjaf (Harry van Vugt), twee IJsvogels (veldbezoek Water Natuurlijk bij Vonderpad), als inspiratie voor natuurherstel Markdal! (wordt deze maand in Waterschap over besloten!). 

Joop van Riet – IVN natuurgids Mark&Donge 

Willem Veenhuizen - West Brabantse Vogelwerkgroep 31-8-2023

Met prachtig weer, deze vrijdagochtend, vannacht een mooie bui gehad en het Markdal ziet er frisgroen uit! Weer windstil, de Mark als een .., deze als keer vuile spiegel. Vanaf de Duivelsbrug, een Fuut in de verte, prachtig met een fraaie ‘V‘ golf achter zich, over de gehele breedte van de Mark, zeer sfeervol. Eigenlijk een kalenderfoto waardig. Zoals gezegd, een frisse weelderige vegetatie overal, dus graslanden en de sloten gelukkig nog niet gemaaid. Natuurlijk langs de oever weer Meerkoeten en een enkele Waterhoen. De hoentjes zien we vaak maar weinig, omdat ze meestal onderin de oevervegetatie blijven om daar naar eten te zoeken. Overal Houtduiven te zien, rustend op de lichtmasten van IJsvermaak of voedsel zoekend in de open ruimtes tussen de hogere grassen.

Hééé dat is mooi, een vijftal Wilde eenden onrustig zwemmend in de IJsvermaakvijver in de hoek. Ze blijven onrustig en plots vliegen ze op, en weg, echt Wilde Eenden!

Héééé nabij de vistrap een zachte fluittoon van een Fitjaf, zo noem ik dat omdat je niet weet of het een Fitis of een Tjiftjaf is, ze maken namelijk hetzelfde contactroepje. Toch even checken met de Merlin App, want er zijn vele vogelsoorten met zo’n contactroepje……

En ja hoor de App geeft aan Tjiftjaf, wat ik al dacht….. De zang kennen we wel maar al die korte roepjes blijven lastig!

Een Koolmees vliegt over en duikt in de wilgenbosjes langs de vistrap. Ik kijk om en zes ganzen vliegen rechtover. Ze maken geen geluid, Grauwe Ganzen. De Canadezen maken bijna altijd zo’n trompetter geluid erbij. Trouwens tijdens de wandeling geen Canadees gezien. Vanaf de stuw een blik over de ‘vuile spiegel’, het wateroppervlak lag bezaaid met kleine veertjes, misschien al van de rui, en van het verenpak poetsen, van wilde eenden, ganzen, of Knobbelzwanen. Ook hier een koppel Futen, geen jongen erbij… in de oever zit half ineengedoken een Blauwe Reiger, hij/zij lijkt wel te slapen. Haaa leuk, een koppel Krakeenden, wroetend en slobberend in de oevervegetatie. Gelijktijdig komen er vier jonge Knobbelzwanen langs de Krakeenden, een mooi tafereel zo samen. De jonge Knobbels mooi bruin. We lopen alweer terug, het blijft stil. In de afstervende beukenlaan nog enkele Kauwen ruzie makend voor een al verlaten broedhol. In de verte nog het kekken van een Grote Bonte Specht, of was het een Middelste…… te ver weg voor de Merlin App…..

In de Notenbongerd waren een vijftal Gaaien luidruchtig aan het krakelen, en elkaar achterna vliegend. Is dit een gedrag om een voedselterritorium veilig te stellen. Maar ja de noten zijn nog net niet goed rijp! Nog enkele weken of een maandje wachten. Ja mooi, dit was een duidelijk roepje van de Boomkruiper, afkomstig uit de tuinen van Bouvigne. Toch nog maar een kijkerblik over de hoge grasvegetaties van IJsvermaak. Niets bijzonders wel enkele Zwarte Kraaien en een Ekster. Het blijft verder stil, het lijkt wel of de levende natuur zich voorbereid op de herfst en de trek naar het zuiden. Houdoe ééh!.

EU commissaris Sinkevincius let op Ulvenhoutse Bos en steunt natuurverenigingen

EU Natuur Commissaris Sinkevincius bedankt voorzitters De Groene Koepel, nmv Markkant, IVN Mark&Donge en adviesgroep BromN voor alle inspanningen om Ulvenhoutse Bos te redden. Zelf zal hij ook scherp laten letten op teveel stikstof neerslag in Ulvenhoutse Bos. En zal de Nederlandse overheden helpen om aan de EU richtlijnen te voldoen. De drie voorzitters voelen de reactie van de EU Commissaris als steun in de rug om door te gaan met de redding van het Ulvenhoutse Bos! 

Markandalletjes

• Buien, dan zon, met grote explosie klein koolwitje. Nacht al ruim twee uur langer, wil geen winterslaap!
• Geen mannetjeseenden te zien, zijn in de rui, gelijken vrouwtjes. Toch geen dragqueens. Zeg maar ‘woerd’ tegen man-eenden.
• Provincie reageert vernietigend op plan vertrekkende Bredase wethouder om bescherming drie stukken natuur in de Rith op te heffen. Met o.a.: geen ambitie voor landschap, drogredeneringen, alleen bedrijfsbelang telt. Ooit was er een besluit 'Trots op de Rith,  verbeter het landschap!'.
• Biodiversiteitsdag dag voor ‘oeverlopers’ in Zaartpark. Zaterdag 2 sept. 10-13u. Kruising Aa of Weerijs – Langendijk. Breda. Oeverlopers - ‘civil scientists’ – onderzoeken beken met schepnet. Zie: www.floron.nl/oeverlopers.
• Gilzerwouwerbeek IVN wandeling. Bavel. Zondagmiddag 3 sept. 13u30-15u30. Prachtig jong natuurlijk beekdal. Aansluiting naar Bavel bijna klaar. Aanmelden IVN Mark&Donge.
• Topje van de vogelijsberg: Krabbebosschen: twee Zwarte Ooievaars (Gert van der Hart). Bleeke Heide: twintig Lepelaars (Reinier van Loo, Ria Lambregts). Merkske: honderdzevenenzeventig Purperreigers (Stijn Leestmans). Vertraagde Koekoek (Nico_natuur). Altijd iets verbazends.