Ad van de Laar -  IVN Natuurgids 701 25-5-2023

Mijn kleindochter zat vol verwachting bij de grote, verse molshoop in het gras. Ik had haar verteld dat onder die molshoop Moffel woont, of in ieder geval een vriendje van Moffel. ‘Ik denk dat ik Moffel hoor, opa.’ Wat had  ik graag haar reactie gezien als de mol plots zijn snuitje boven het zand uit zou steken of dat er op zijn minst wat beweging in de molshoop zou komen. Jammer. Eigenlijk weet ik ook wel dat je daarvoor meer geduld moet hebben en een beter tijdstip moet kiezen. Gelukkig... daar is Piertje. Een lange, vette regenworm kruipt uit het zand omhoog.

Molshopen zijn een van die zichtbare veranderingen in het landschap die aangeven dat de lente op komst is. Je ziet ze vaak al in februari, maar zeker in maart, in weilanden, speelveldjes, je gazon en ook in de bermen van de weg. Ik verzet ook wel eens wat zand met schop en kruiwagen maar dat is niets vergeleken bij het grondwerk van een mol. De voorpoten van een mol lijken wel op grote handen. Die zijn bovendien nog met een speciaal boogvormig beentje versterkt, zodat hij het zand makkelijk weg kan duwen. Soms maakt hij zijn gang door het gazon enkel omhoog te drukken. Dat merk je als je er overheen loopt. Maar vroeg of laat verschijnt er een molshoop omdat al dat overtollige zand dat hij uit zijn gangen graaft, toch ergens moet blijven. Negentig procent van zijn tijd zit hij onder de grond. Hij is hartstikke bijziend. Hij heeft maar heel kleine oogjes, wat overigens voor hem een voordeel is; er kan dan immers ook geen zand in komen. Eigenlijk kan hij alleen het verschil tussen licht en donker onderscheiden. Dat is genoeg, want echt ‘kijken’ in die duisternis onder de grond doet hij met zijn snuit, zijn snorharen en zijn staart. Zijn staart? Jawel, als je een stukje terug kruipt, is het handig dat je aan die achterkant wat kunt ‘zien’.

Pas op, een mol is bepaald niet doof! Vroeger zag je nog wel eens een boer met een schop in zijn hand bij de molshopen in zijn weiland staan. Die man moest allereerst weten rond welk tijdstip  zijn mol actief was. Hij moest aan de molshopen af kunnen lezen waar zijn mol zich ergens ophield en daarna moest hij nog een tijdje bewegingsloos blijven staan. ‘Zijn mol?’ Ja, de kans is groot dat al die molshopen door één mol gemaakt zijn. Mollen leven namelijk solitair. Hij hoeft dus onder de grond niemand voorrang te verlenen of te passeren. Rotondes kent hij ook niet. Hij kan alleen voor- of achteruit. In de winter zit hij wat dieper in de grond. Het vroege voorjaar is vaak wat natter, dus zoekt hij het wat hogerop. Daar graaft hij zich in een gangenstelsel van een vrouwtje. Ze paren, nee niet in zo’n gang want daar is geen plaats voor. In een molshoop is meer ruimte. Als mevrouw merkt dat ze zwanger is, jaagt ze mijnheer haar gangen uit. Een maandje later heeft ze vijf tot zeven jongen. Na ruim twee maanden jaagt ze ook die het huis uit. Voor de jonge mollen is dat een kwetsbaar moment. Ze blijven enige tijd boven de grond en trekken al snel de aandacht van roofvogels. Van de tien jonge mollen blijven er maar vier over.

De gangen zijn het jachtgebied. Een mol doet regelmatig zijn rondje en eet onderweg op wat hij aan bodemdieren tegenkomt. Jammer Piertje! Hij bewaart prooidieren ook wel in een voorraadkast in een molshoop. Zitten er maar weinig bodemdieren en wormen in de gangen, dan maakt hij die gangen langer, tot wel 150 meter. Zijn ze uitgeput, dan verlaat hij ze en graaft nieuwe. Mollen zijn nuttig voor de gewassen die in hun leefgebied groeien. Ze eten schadelijke insecten op en houden de bodem luchtig. De graslandeigenaren denken daar vaak anders over.

Mijn kleindochter komt met haar favoriete boekje aanzetten ’Over een kleine mol die wil weten wie er op zijn kop gepoept heeft’. Ik durf haar niet te vertellen dat de hoge hoed die nog van mijn vader is geweest, van het zwarte fluweelachtige mollenvelletje gemaakt kan zijn. 

Markandalletjes

• Wisselend, weifelend, winderig Pinsterweer! Pinksterbloem genomineerd als nationale bloem. Naast fluitenkruid, kievitsbloem, madeliefje en paardenbloem. Stemmen tot 2 juni!
• Nieuw waterschapsbestuur. Met voor het eerst een ‘groen  gezicht’ in DB? Naast BBB, VVD, Waterbreed, Ongebouwd ook Water Natuurlijk in coalitie? Veel ambitie voor Klimaat en Kaderrichtlijn Water. Oude dogma’s verlaten. Besluitvorming 31 mei. 
• Ooievaarsnestenfietstochtexcursie. Tweede Pinsterdag. Maandag 29 mei. 9-12u30. Start Dr. Batenburglaan 194. Breda. (Princenhoef). Via Markdal, Hondsdonck, Gilzerwouwerbeek, Wolfslaar etc. Langs drie nieuwe nestlocaties. Ca 30 km. Aanmelden: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Vierde ooievaarsjong meldt Martin Bos op Hondsdonck. Er zijn nog veel meer grote en kleine vogeltjes in nesten. Om zelf te bewonderen.

Joop van Riet – natuurgids IVN

Willem Veenhuizen – Als West Brabantse Vogelwerkgroep  18-5-2023

Deze maandagochtend mooi rustig bewolkt weer en geen wind, en weinig menselijke drukte, een goede ochtend om de vogelgeluiden te beluisteren en waarnemingen te doen. Het was al weer even geleden, deze wandeling, maar nu in een tijdsperiode dat er veel te beleven valt in de vogelwereld. Diverse soorten net terug uit het verre Afrika en veel plaatselijke soorten hebben een nest of zorgen alweer voor de jongen.

Vanaf de Duivelsbrug speuren we over de nu ‘vuil uitziende’ Mark, altijd goed voor Waterhoen, Meerkoet, en nu zelfs een alleen zwemmende Fuut. In de nabijheid een zingende Vink. En plots een klein zenuwachtig vliegend en zoekend vogeltje in het bij de brug groeiend riet, een Pimpelmees. Deze was in het riet druk op zoek naar kleine insecten en luizen voor zijn pas geboren jongen. Natuurlijk meteen al weer een Kleine Karekiet ook vanuit het riet.

Ook zien en horen we gelijk Zanglijster, Spreeuw, Roodborst, Houtduif en Zwarte Kraai. Vele Kauwen vliegen over in zuidelijke richting…. Vanuit de houtsingel langs IJsvermaak klinkt het zangroffeltje van de Grasmus. Een Afrikaganger die zijn territorium ook wil veroveren.

Vaak aanwezig langs meer open vochtige bosschages. En eentje die zijn eigen naam zingt, de Tjiftjaf. Plots getjilp uit de ondoordringbare rozenhaag, verbazing, hier een mannetje Huismus, wat doet die hier, moet jij niet in de stad zijn…? Ook deze Huismus doet hetzelfde als daarnet die Pimpelmees. We horen ook Winterkoning, Zwartkop, twee Gaaien vliegen stil voorbij naar de overkant. Een kijkerblik over de grazige, bloemige velden met Koeien. We zien enkele grazende Grote Canadese Ganzen (zelfs zonder jongen…) met een Boerengans erbij. Een koppel Nijlganzen lopen er ook. Plots een koppel Distelvinken vliegen over… richting tuinen van Bouvigne. In de dode eik alleen maar enkele slapende Houtduiven, hoe lang kan de eik nog blijven staan, er breken steeds meer takken af…….

Ik zie alleen twee Ooievaarssnavels boven het nest uitkomen, ja plots gaat er een staan en kijkt rustig om zich heen. Nog geen jongen…..? Er worden weer een paar Kleine Karekieten genoteerd, nu totaal al zeven zangposten. Bijna elk plukje riet heeft wel een Karekiet in zich. Hééééé wat nu, wat een sfeer plots, in deze natuurruimtelijke omgeving, dat was voor mij even geleden dat ik deze eigen naam roepende vogel heb gehoord en gezien, de Koekoek!! Hij of Zij vloog snel de bomen in nabij de Bieberg!! Hé hé even bijkomen nabij de stuw. Naar het zuiden kijkend, enkele Knobbelzwanen een Fuut en een Blauwe Reiger. Verder alleen stil water en geen honderden Canadezen. Nog een druk voedselzoekende Koolmees onder in de Eikenbomen. Nabij een bosje achter de SBB boerderij, lastig, even langer blijven luisteren..., hoge en lage tonen, merelachtig, soms zanglijster achtig, zingt door op merelniveau, Spotvogel, nee, toch een Tuinfluiter. Maar even checken met de App. Ja deze geeft ook aan Tuinfluiter…, zo zie je maar weer, verrassend. Nog geen Gierwaluwen nabij het Waterschapsgebouw, nog te vroeg in de ochtend of nog te koud. Wel mooi te horen een Bonte Vliegenvanger vanuit de tuinen van Bouvigne. Nu plots weg door het geronk van een grasmaaimachine… hè jammer!

IJsvermaak bewaard tot het laatste. Er staan twee Kieviten te slaken of te posten op het grazige dijkje, geen jongen te zien of de vrouwtjes zitten nog op het nest. Niet te vinden.

Plaatselijk wel mooi nat en drassig, waardoor ook een lagere grasgroei en moerasvegetatie.

Verder stil op een tiental voedselzoekende Houtduiven na, die ook op de hoge lichtmasten rusten. Ja langs een slikkerig grasrandje een snel lopende Witte Kwikstaart. Tjonge het was me deze keer weer een enerverend ‘rustige’ wandeling’, Tot gauw ‘houdoe ééé’!

Markandalletjes

• Als eb en vloed wisselend weer en temperatuur, opgaand naar Hemelvaarts springtij?
• Eerste twee piepkleine snaveltjes zag Martin Bos op hun ooievaarsnest in Hondsdonck. Al zesde jaar! Steeds twee jongen. Vorig jaar een slachtoffer door luchtballonverstoring. In regio Baronie nu twaalf nesten bezet, drie meer dan vorig jaar. Waar volgende snaveltjes? Koekelberg bij A58?
• Natuurtuin Oranjepolder open zondag 21 mei. 13-16u. Domeinweg 9. Oosterhout. Waterbeestjespoelen, insectenmuur, vleermuizenkelder, volgelspotplek, hoogstamboomgaard. IVN Mark&Donge.
• Nachtvlinders speuren. Boswachterij Dorst. Maandagavond. 22 mei. 21u45. Oude steenfabriek. Rijen. Contact: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
• Nog meer vogels: Bleeke Heide. Drie prachtige Zwarte Sterns (Sander J). Kok-, Zilver-, Storm- Kleine Mantelmeeuw (Jarek van Houten). Ria Lambregts, veel gelukkige spotters zagen Kraanvogel! Toekomstige broeders? Net als Fochteloërveen? Merkske: kakelt van Koekoeks, jodelt van Wielewalen, oorstrelend met Nachtegalen. (vele waarnemers, klinkend genaamd). Markdal: Vierentwintig Knobbelzwanen (Harry van Vugt). Lage Vucht: Gierzwaluw (Mariëtta Peeters). Slangwijk: Velduil, enige overdag jagende uil, met prachtige gele ogen, zag Nick Jansen.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Joop van Riet – natuurgids IVN 11-5-2023

Meestal hebben Brusselse berichten een negatieve klank, omdat iets niet mag of scherper gehandhaafd moet worden. En nu toch een reddingsboei, nog wel voor het Ulvenhoutse Bos? Ja zeker! Minister Christianne van der Wal moet het nog ‘even’ uitwerken, maar dan kan ze een bod doen aan veehouders dichtbij een Natura2000 gebied, zoals ons Ulvenhoutse Bos aan de rand van het Markdal. Zo maar een bod van twintig procent meer dan de marktwaarde! Stel dat je huis vijfhonderdduizend Euro waard is, en er ineens zeshonderduizend Euro voor geboden wordt? Honderdduizend euro meer dan waar je eerst mee rekende, lijkt heel verleidelijk, toch?

En waarom mag dat ineens wel van de Europese Commissie? Dit is een uitzondering bij de staatssteunregels die valse concurrentie met belastinggeld moeten voorkomen. Het mag in dit geval als daarmee veehouderijen dicht bij natuurgebieden stoppen met emissies die schadelijk zijn voor de natuur. En dat is rond het Ulvenhoutse Bos het geval. De prognose van de minister van der Wal is dat de overlevingskans van de natuur in het Ulvenhoutse Bos over tien jaar nog maar 17 % is! Andersom gezegd: de prognose is dat binnen tien jaar de natuur van dit oude unieke Ulvenhoutse Bos voor zeker 83 % is afgestorven ..…. Als er geen andere maatregelen dan nu getroffen worden.

En die kans komt er nu. Met deze reddingsboei uit Brussel kan de minister piekbelasters helpen duurzaam om te vormen of te stoppen. Daarmee kan de natuur gaan overleven en kunnen andere veehouders die nu - buiten hun schuld - zonder vergunning werken, geholpen worden. En de piekbelasters zijn door een inventarisatie van De Groene Koepel al twee jaar bekend. Zie de websites van Markkant en IVN Mark&Donge. Al hebben overheden dat nog niet opgepakt.

Maar geld is niet alles, zeker niet als de aanleiding niet die van je zelf is. En je een goed renderend bedrijf opgebouwd hebt. En bijv. een nieuw product in de markt gezet hebt dat nu bij de supermarkten in de schappen ligt. Dat verdient diep respect voor een succesvolle ondernemer. Toch kan elke ondernemer omstandigheden tegen komen die ongewild om aanpassingen vragen. Zoals een fotozaak die aan een steeds groeiende vraag om filmpjes en foto’s te ontwikkelen moest voldoen. Totdat digitale camera’s dat praktisch overbodig maakten en er nieuwe activiteiten bedacht moesten worden. Of uit de ervaring van mijn ouders, een goedlopende horeca dicht bij een station dat plotseling knooppunt van kantoren moet worden. Periode van onzekerheid, rem op nieuwe investeringen - wat ook de klanten zien - totdat de kogel door de kerk is en er een nieuw leven begint.

En de omstandigheden nu zijn anders geworden. Er is inmiddels te veel stikstof en ammoniak in de lucht en in de natuur. Dat moet anders. Ook omdat onze Vlaams-Brabantse grenstreek de slechtste lucht- en waterkwaliteit van de EU heeft en de Brabantse GGD’s waarschuwen voor een afnemende levensverwachting. En dat in het bourgondische Brabant dat nog het groene imago van fraaie natuur en mooie landschappen heeft. Dat kunnen we weer terugkrijgen door in alle sectoren duurzaam te produceren. Laten we die EU reddingsboei grijpen voor het behoud van een natuurlijk Ulvenhoutse Bos en een duurzaam Markdal.

Markandalletjes

• Wat een heftig mei klimaat, met zon, donder, bliksem en stortbuien. Goed voor de pas ingezaaide groenstrook in het Ginneken. Laat duizend bloemen bloeien!
• Vogelexcursie Merkske-Broskens. Zaterdagmorgen 13 mei. 7u30-13u. Gids Ria Lambregts. Aanmelden via Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Nieuw op het kraaien menu? Gehoord: geluid van vallende eikels op het asfalt Ulvenhoutselaan. Kan toch niet, nu? Gezien: kraai slaat met iets op de weg. Is een zwanenmossel, die open barst en hij op eet! Verklaart de vele lege schelpen langs de Mark. Altijd gedacht dat alleen scholeksters als lekkerbekken die mossels oppeuzelden. Nee dus, ook kraaien. Deze was nog nat van het jutten aan een oever van de Mark!
• Vogelwandeling Zaartpark-Breda. Zondagmorgen. 14 mei 7-9u. Gids Willem Veenhuizen. Stadsvogeladviseur. Start: brug Langendijk-Aa of Weerijs. Westbrabantse Vogelwerkgroep.
• Groene Kikkers zijn gaan kwaken. Luider dan de vroege bruine kikkers in maart. Die konden de vrouwtjes op zicht vinden. Late Groene Kikkers moeten in het hoge gras hard kwaken om elkaar te paren.
• Bleeke Heide: Veel bewonderaars voor Stelkluut. Foto volgt. Drie Gierzwaluwen (Erik Rijnen). Groenpootruiter op doortocht naar Noorwegen (Gilbert Reypens). Twee Kemphaantjes (Ria Lambregts). Merkske: acht horendolle baltsende Koekoeken (Erik Rijnen). Markdal: Kwartel (Piet van Iersel). Spanning stijgt in Hondsdonck. Wanneer eerste ooievaarssnaveltjes te zien? Van koppel bij Martin en Elvira, dat nu meeste jaren in regio Baronie broedt. Beschuit met muisjes in de aanslag?

Aad van Diemen – IVN natuurgids Mark&Donge 4-5-2023

De struikspirea telt verrassend veel soorten, waarvan er enkele uit plantsoenen en tuinen ontsnappen en dan verwilderen. De Japanse spirea (Spirea japonica) doet dat blijkbaar zo effectief dat hij in de nieuwe Flora van Heukels ‘invasief’ wordt genoemd. Een straat verder van mijn huis heeft de gemeente destijds Japanse spirea aangeplant en enkele jaren geleden verscheen naast onze gevel een struik die Japanse spirea blijkt te zijn. In Breda zijn tot dusver vier verwilderde struikspireasoorten aangetroffen: de al genoemde Japanse spirea, die daar ook inderdaad vandaan komt.

Verder de witte pluimspirea (Spirea alba) en de dougglasspirea; beide uit Noord-Amerika. En dan is er nog het theeboompje (Spirea salicifolia), die al wat langer in cultuur is en bekend is uit Midden-Europa. Spireasoorten bastaardiseren nogal makkelijk. Eén van de meest voorkomende kruisingen is ‘Spirea x billardii’, die ik inderdaad net buiten de gemeentegrens verwilderd ben tegengekomen. Buiten de bovengenoemde soorten zijn er nog een stuk of drie soorten en een stel kruisingen, die we in de komende jaren nog wel tegen zullen komen in Breda. Wereldwijd zijn er ongeveer 100 soorten. De meeste in Oost-Azië. Het zijn alle planten van een gematigd klimaat en behoren tot de rozenfamilie.

Struikspirea is een goede drachtplant voor vlinders en bijen. Niet voor de specialisten, maar voor de ‘kroeglopers’ zoals ze bij de Vlinderstichting zeggen. 
De geslachtsnaam ‘Spirea’ komt waarschijnlijk uit het Grieks en betekent dan ‘spiraal’ naar de spiraalsgewijze plaatsing van de bladeren aan de steel. In de handel staan de struiken ook bekend als ‘spierstruik’, hetgeen een lelijke en onbegrepen afleiding van ‘spirea’ is. Zeg dan ‘schroefstruik’ of ‘spiraalstruik’.

Markandalletjes

• Toch steeds beetje warmer, lijkt wel lente!
• Kies nu nationale bloem voor Nederland! Niet de Tulp, die heeft Turkije al. Veertig genomineerde bloemen op internet bij ‘nationale bloem verkiezing’. Kies er vijf. Zoals ‘riet’, kenmerkend voor Nederland-Waterland, sierlijk, veerkrachtig, wuivend en mooie voor- en achternaam ….
• Drukbezochte Groen Doe Markt Wolfslaar was succes van Stadsvergroeners.  Veel bezoek uit alle doelgroepen. Markkant groeide met tweeëntwintig leden. Goed initiatief, doorgaan!
• Meer bijen en vlinders in je tuin? Advies van imbkers. Voor Top 10 inheemse planten, bollen, knollen planten, heesters en struiken. En niet behandeld met ‘bestrijdingsmiddelen’. Zie: bredaasbijenhouderscollectief.nl & top inheemse tuinplanten, etc.
• Maak van ‘boerenland’ landschappelijk labyrinth. Met struweelhagen, vlechtheggen, knotbomen, bloemrijke slootranden, etc. etc. Levert 80 procent meer biodiversiteit, weten Jaap Dirkmaat (Ned. Cultuurlandschap) en Land van Ons. Dus ook ‘vlechthaag’ van het ‘make it wild again’ initiatief . Begin is er bij IJsvermaak, nu nog doorvlechten van naar Galder! 
• Natuurwandeling IVN gidsen. Beekdal Aa of Weerijs, bossen Trippelerberg, Zaartpark. Thema: herstelde slingerende beek. Zondag 7 mei. 13u30-15u30. Aanmelden: IVN Mark en Donge.
• Thema: “Waterkwaliteit Mark moet beter”. Dinsdagavond 9 mei. 20u. De Pekhoeve. Dorpstraat 94. Ulvenhout. Vereniging Markdal, ism Brabantse Delta, Natuurpunt Markvallei (B) en ZLTO. Springplank voor ‘Big Jump’. 9 juli. Bij Aschputten, ‘te water voor proper water’.
• Prijsuitreiking Groene Camera. Eervolle vermeldingen voor fiere Wim en Senne Verschraegen. Hele jaar te bewonderen in Museon – Den Haag.
• Bosuiltjes zijn vliegklaar, vallen soms al uit nest. Niets doen! Rustig laten zitten. Pappa Mamma Bosuil blijven ze voeden. Wel hond aan de lijn, uiteraard..
• Insecten-cursus-safari van IVN Mark & Donge. Bespieden ook ‘vierkleurige koekoekshommel’. Niet alleen vogels ‘koekoeken’, ook hommels. Camoufleren zich net zo in kleuren van (onvrijwillige) gastouders.
• Vlaamse Erfgoed cursisten (Natuurpunt Markvallei) werden gastvrij ontvangen op Bouvigne door DB-lid Louis van der Kallen. Info over voortgang Markdal. Start inspraak Definitief Ontwerp in juni. Realisatie vierde kwartaal dit jaar. Louis van der Kallen benadrukt noodzaak en wens voor intensieve samenwerking aan beide kanten van de grens.
• Vloeiweide (Effen-Rijsbergen) aan Bijloop hersteld. Project afgerond. Overbemeste toplaag afgegraven, waterbodems omhoog, dood hout in de beek, meander gegraven, grondwater vasthouden. Gezamenlijk gezond verstand succes van Brabants Landschap en Waterschap Brabantse Delta. Dit vaker toepassen, Markdal volgt?
• Vogels: Bleeke Heide: Wulp, drie Regenwulpen, zingende Rietgorzen (Hans Diepstraten). Zwarte-, Bos-, Groenpootruiter en Tureluur (Marie-Jose Verbeeten). Merkske: Code Oranje voor verlaten nesten: eerste Koekoek’s gehoord! (Ted Overmeer, Jan Adams). Markdal: IJsvogels bij Heerstaaijen en Bieberg (Iris van der Vlerk). Zeven Krakeenden. Grote Zilverreiger (Wouter Knap). Bonte Vliegenvanger (Marlou). Ooievaars paren door, boven Boswachters! En met net teruggekomen brabbelende Kleine Karekieten - ben je nooit meer alleen!

Joop van Riet – IVN Natuurgids Mark&Donge