19-6-2025

Dat was zaterdag een vreemd gezicht. De bus van ’t Lestogenblik met een hele stoet leden van Wijkvereniging Ginneken=Ginneken en Vereniging Markdal. Ging het om een bedevaart naar heilige Clara? Om met een lekkere worst goed weer af te smeken? Dat is toch altijd voor Carnaval? Of was het al een vroege generale repetitie? Of serieuzer en ging het bijvoorbeeld om een echte bedevaart naar Lourdes?

Niets van dat alles, het bleek het gevolg te zijn van een briljant idee van beide besturen om zich eens te gaan ‘herbronnen’! Door met zijn allen de bron van de Mark te gaan eren. Die bron ligt zo’n 40 kilometer zuidelijker in Vlaanderen en dat kon de bus van de Ginnekense Baron -  die wel voor hetere vuren gestaan had - prima overbruggen!

Genieten van de Mark doen we allemaal en straks als het natuur- en beekherstel van het Markdal afgerond is, helemaal! Maar bijna niemand had de bron van zoveel moois ooit in het echt gezien. Dus vandaar de tocht naar De Bron! Om de schok naar het Vlaamse land niet te heftig te maken werd er eerst aangelegd in het mooie en knusse bezoekerscentrum de Klapekster van onze zuidelijke natuurvrienden van Natuurpunt Markvallei in Wortel (B). Dat is een volledig gerestaureerd gebouw van de vroegere landlopers in de ‘Kolonie der Weldadigheid’, wat nu Unesco erfgoed is. Net als het gevangenis- of ‘paupermuseum’ Veenhuizen in Drenthe. Dat uit dezelfde periode stamt toen noord en zuid nog één land waren.

Peter Smittenaar – de secretaris van Markvallei – wist de ‘Ollanders op hun gemak te stellen. Als vroegere Bredanaar sprak hij zelfs hetzelfde dialect!

Samen met de Nederlandse natuurorganisaties wordt er stevig samengewerkt om met name het ongerepte grensriviertje het Merkske weer zijn natuurlijke karakter te geven. De stijl van Natuurpunt is veel meer dan in het ‘ollandse het zelf doen, zowel qua beheer als qua verwerving van natuur. En de resultaten mogen gezien worden, wist Peter te illustreren.

Maar het ging om ‘De Bron’. Hein Hilhorst de secretaris van Vereniging Markdal legde uit waarom de ‘bron’ geen klaterende waterval is, maar een natte wei: ’Zandvenweide’. Die ligt boven een afgesloten leemlaag in Koekhoven aan de Maas-zijde van de waterscheiding bij de Turnhoutse Vennen. Daar stroomt het dus via Merkske en Mark en Breda uiteindelijk naar het  Volkerak en de zee. Aan de andere  kant van die waterscheiding stroomt het via het Scheldebekken door Antwerpen uiteindelijk ook naar de Noordzee.

Tussen Bron en Breda is een flink verval van zo’n 30 meter, wat fors is. Ter plekke werd met plaatselijke hersengymnastiek berekend dat een druppel water er ‘maar’ een paar dagen over doet om van de bron in Breda te komen. En ondertussen het mooie Markdal zijn vorm geeft.

Reden om vervolgens de bron op de Zandvenweide door voorzitter Michiel Crince van G=G te markeren met een plaquette als eerbetoon aan die mooie stromende Mark. Na een vlotte terugreis naar Vianden en verfrissende drankjes voelde iedereen zich als ‘herboren’.

Markandalletjes

• Blijft ook met midzomer, zomeren!
• Natuurmanifest! Van Natuurplein de Baronie. Handige leidraad voor stemmers én politici bij komende landelijke en gemeentelijke verkiezingen. Met de ‘Natuur als basis’. Voor robuuste ecosystemen en gezonde leefomgeving in de Baronie gemeenten. Zie website Natuurplein de Baronie bij Natuurmanifest.
• Labbegat IVN natuurwandeling. In slagenlandschap van de Langstraat en over de ‘Naad van Brabant’. Met kwelwater uit de Ardennen. Zondagmorgen 22 juni. 10-12u. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Excursie Surea Boswachterij Dorst. Olv natuurgids Jeroen Nusselein. De verborgen wereld onder de schors. Bastkevers, boktorren, koper-etser en hun ‘liefhebber’ de Specht!
  Zondagmiddag. 22 juni. 14-16u. Start “P” Bos & Co, Vijf Eikenweg 56, Oosterhout. Aanmelden via website WestBrabantse Vogelwerkgroep.  
• Leo Brosens meldt paartje Grauwe Klauwier op zelfde plek als vorig jaar in Pannenhoef. Vroege Vogels meldt ontmoeting van Iris van der Vlerk met nieuwsgierig jong wezeltje bij landweg Ulvenhart. Tegelijk met zingende Spotvogel.
• Jongerengroep IVN Torenvalken met Tim Huiben hoorden luidruchtige Cetí’s zangers in Markdal. En zagen via zijn aandachtsroepje ook de IJsvogel langs flitsen.
• Bij monding van Bavelse Leij hipte onder balkenbruggetje ook Grote Gele Kwikstaart rond! Markdal blijft verrassen. Gelukkig!

  

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge   

12-6-2025

De trosvlier (Sambucus racemosa) is het minder bekende familielid van de gewone vlier ((Sambucus nigra). De oude naam is bergvlier. In de rest Europa wordt hij vooral in heuvelland en gebergten aangetroffen. We kennen in Nederland nog een soort vlier: de kruidvlier (Sambucus ebulus), maar die blijft buiten beschouwing. Hij komt alleen in Limburg voor.

De trosvlier bloeit wat eerder, april/mei, dan de gewone vlier, die een maand later bloeit. Er is een duidelijk verschil in verspreiding. De gewone vlier komt in het hele land voor.

De trosvlier is beperkt tot het oosten en zuiden van Nederland. Rond Breda vindt je hem nagenoeg uitsluitend aan bij bosranden en op kapvlaktes. Ik zie er elk jaar aan de wethouder van Dijklaan in Dorst. Het is een struik die hier zelden hoger wordt dan vier meter, meestal kleiner. Het blad lijkt wel wat op dat van de gewone vlier. Ze zijn oneven geveerd met vijf blaadjes, die evenwel smaller zijn dan die van de gewone vlier. Bij de gewone vlier zijn de bladeren dofgroen; bij de trosvlier is de kleur minder mat en heeft vaak een rode gloed. De bladeren hebben net als bij de gewone vlier, een kenmerkende eigen geur. Niet iedereen houdt ervan.

De trosvlier valt mij altijd in het voorjaar op. Hij bloeit vroeg, vaak al in april en dan springen de gele bloemtrossen vrolijk naar voren aan de bosranden. Ze geuren bovendien heerlijk. De trossen staan wat bolvormig en hebben niet de platte schermvorm van de gewone vlier. In het najaar kleuren de bessen helder rood en niet zwart, zoals bij de gewone vlier. Die bessen zijn doorgaans snel verdwenen omdat vogels er gek op zijn. Als kenmerk om de struik te herkennen heb je er dus niet zoveel aan.

De geslachtsnaam ‘sambucus’ is afgeleid van het Griekse sambuke = fluit. Van de stengels kon men fluiten maken. De soortaanduiding ‘racemosa’ betekent tros. Al met al dus een leuke struik, die je wel wat meer zou willen zien. Ook in de stad.

Aad van Diemen – IVN natuurgids Mark&Donge - Stadsplantenexpert. 

Markandalletjes

• Pinkster bewolkt, laag water in de Mark, komend weekend wordt tropisch!
• Overleg Burgerinitiatief ‘behoud het Groene Goud’ met gemeenteraad is gestart. Nog aarzelend voor gemeenteraad die – in plaats van te reageren op B&W voorstellen – nu zelf initiatief mag nemen. Komende donderdagen steeds stapje verder.
• Slootjesdag op Fort Giessen! Zaterdag 14 juni. Zoektocht naar onderwater natuur! tussen 13u en 17u. Elk uur een zoektocht, ideaal voor kinderen…. Daarna in historische fort Giessen op naam brengen. Giessensesteeg 2. Giessen. Zie verder website IVN Mark&Donge.

  

• Stadsvogelexcursie IJpelaar. Zondagmorgen 15 juni. 7u-10u. Rond vroegere Klein Seminarie, en nu St Joost. O.a. Kleine Karekiet, Grasmus, Holenduif en Zwartkop zijn uitgenodigd. Met Willem Veenhuizen. Start kruising Beukenlaan–Flodderdreef. WestBrabantse Vogelwerkgroep.
• Flirten met de Grens. Natuurwandeling. Zondagmiddag 15 juni. 14u-17u. In Unesco Erfgoed ‘Kolonie der weldadigheid’. Historie van smokkelen, kommiezen en Dodendraad. Met gids Nick Baelden. Start Bezoekerscentrum ‘Vallei van het Merkske’ (Klapekster). Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Groencafé Markkant komt er aan! Altijd hét onderlinge trefpunt. Juist nu met Wonderlijke Stadsnatuur en ‘Zero Waste Week’. Woensdag 18 juni. 19u30-22u30. Met excursie en nazit. Gidsen Erik van der Hoeven, Roos Konings (‘wildplukgids’) en Joost Barendrecht. Reigerstraat 16. Breda. Natuur- en Milieuvereniging Markkant.
• Erik Rijnen meldt drie jonge ooitjes in Oostpolder bij Hans de Jongh. Op nieuwe nestpaal in gemeentelijke natuur bij viaduct Effen ook voor het eerst drie jongen! Bij Hartel meldt Raymond van Breemen ook twee jongen. En in Markdal zit vrouwtje weer in broedhouding. Lijkt  wel laat, maar elke poging op die historische plek is welkom! In algemeen lijkt het een mooi ooievaarsjaar te worden. Blijf genieten!
• Bijna midzomer !

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

5-6-2025

Zaterdagochtend een zonovergoten ochtend en bij 20 graden soms te warm….. Na maanden van droogte afgelopen dagen een enkel buitje geweest om het stof van de bladeren te verdrijven. De Mark zag eruit als een doffe vuile spiegel. Vanaf de Duivelsbrug het prrrrt van het Waterhoen, en in de verte zwemmen enkele Meerkoeten en een Wilde eend met zes kleine pullen. Héééé, mooi vlak bij de kwakende kikkerpoel, vanuit het riet, een Kleine Karekiet, Winterkoning in het bos aan de overkant, met ook een zingende Roodborst, Zwarte Kraai, Merel, en Tjiftjaf. En mooi, ik hoorde hem al in de verte vanaf de Duivelsbrug, de Koekoek. Dat gaf een extra markdalsfeer, zo’n ruimtelijke verdragende roep. Vanwege de hoge en ruigere grasgroei, geen vogelactiviteiten op IJsvermaak. Vanaf de boogbrug een kijkerblik naar het zuiden …… een vogel sterk rechtop lopend, langs de oever, de omgeving vanuit het hogere gras in de gaten houdend, héééé, een Kievit, met enkele pullen erbij, moeilijk te zien, maar zeker, gezien het oplettende gedrag van moeder Kievit! En natuurlijk overal Grote Canadese Ganzen, eveneens met diverse al grote jongen.

Ook familie Nijlgans voedsel zoekend langs de  hogere grasranden. Trouwens tijdens de gehele wandeling wel vier koppels gezien. De dode eik was leeg , nee toch niet, plots een dertig tal Spreeuwen vallen in. Veel gebedel en geroep want er zaten vele jonge Spreeuwen bij. Hup en weer weg, het was maar even. We lopen verder naar de vistrap, weer enkele Kleine Karekieten, hééééé, wat horen we daar aan de overkant een meer zachte merelachtige zang van de Tuinfluiter! Pas mijn eerste van dit jaar …… Op naar de stuw, weer een blik naar het zuiden, niets bijzonders, het bleef stil, alleen een overvliegende Kokmeeuw, en ja toch een Fuut met een visje en verdween in de ruige oever.

Al weer terug naar de dode beukenrij, enkele Kauwen bezig met jongen te voeren…… en enkele Spreeuwen die misschien een nestholte te verdedigen hebben. Vink en een Holenduif lieten zich horen. Dan maar door lopend naar de zijkant van het Waterschapskantoor, want de Gierzwaluwen gierden al voorbij. Tjonge jonge wat een vluchten, aanvliegend naar de ingemetselde nestkasten. Het was kwart over tien, het leek wel of ineens alle zwaluwen aanwezig waren, want zover ik kon zien vlogen er wel 22 Gierzwaluwen in een gat in de muur. Een enkeling kwam er weer uit, zouden alle neststenen bezet zijn ……..! Een kwartier later was het gewoon weer stil?  Maar wat is dat zo op de dakrand van het gebouw, zo boven de Gierzwaluwperikelen. Een Kwikstaart, lastig te zien doch opeens weer beter. Een Grote Gele Kwikstaat! Toch wel even bijzonder. Zijn biotoop is eigenlijk een beek met stromend water, vanwege de vele insecten en ander voedsel. Zou de vistrap hem aantrekken, of de vele slootjes en waterpartijen in de tuinen van Bouvigne? Als een voedselvangende vliegenvanger vloog hij van het dak naar een insect en terug, geweldig. Nu maar hopen dat hij zich ergens gaat vestigen. Jonge bedelende Koolmezen, en een Roodborst begeleiden ons naar IJsvermaak. Ja mooi een Witte Kwikstaart op het dakje van de schuur. Had deze niet dat nest in die halfopen nestkast….? En enkele slapende Houtduiven op de top van enkele lichtmasten.

Zo plots nabij het einde van de wandeling, wat is dat zo uit de dichte rozenhaag, geen Kleine Karekiet, wel Karekietachtige geluiden doch is te gevarieerd en er zitten andere vogelgeluiden bij, o.a. Huismus, en Spreeuwachtige noten, volgens mij is dit een Bosrietzanger. Toch even nakijken op de bekende Merlin App, ja klopt!! Tja, wat hadden we deze keer een gevarieerde wandeling, met enkele bijzondere waarnemingen in een klein stukje Markdal. Wat zal er zoal in het gehele Markdal nu aanwezig zijn….?? tot de volgende, houdoe!

Willem Veenhuizen - West Brabantse Vogelwerkgroep

Markandalletjes

• Alles flonkerend groen, dankzij regenbuitjes. Maar laag water in de Mark. Slikoevers vallen droog!  
• Boeiende stuwende job vacant: secretaris bestuur IVN Mark&Donge.
• Voor 20 jubilerende landschapswandelaars gaf Waterschapsbestuurslid Karin van den Berg boven op de verdwijnende stuw Blauwe Kamer aan hoe moeras en natuurvriendelijke landbouw het Markdal tussen Ulvenhout en de Mark robuust en toekomstbestendig gaan maken. Deze junimaand besluitvorming in Brabantse Delta.

  

• Rond zomerse middernacht paniek bij twee jonge vrouwen op Moeke’s terras. Help, help. Agressieve, invasieve, zwarte Aziatische Hornaar valt fladderend aan! Hulp al snel niet meer nodig. Door terrasverlichting lag het gevaar al op zijn rug op straat. Was een Meikever. Gevaar geweken, het is nu juni, tijd voor de juni-kevers!   
• Op zaterdagavond 31 mei trof Lieneke Steijn twee lepelaars in het Markdal en een groepje van ongeveer 8 kleine plevieren, die druk achter elkaar aan renden en veel kabaal maakten. Bij de Bieberg zag ze ook nog een IJsvogeltje weg flitsen. Toen ze over de brug boog om te kijken waar het was neergestreken, stoorde ze twee naakte mensen die net uit het water kwamen en duidelijk niet goed wisten wat ze moesten met haar aanwezigheid. Kortom: ze kon genieten van de natuur in talloze facetten. Bijzondere waarneming van Lieneke.
• Zaterdag 7 juni. 13u30-16u30. IVN Natuurwandeling Tuin van Toon Thielen. 
  Terug van traditionele bloemen- en plantenkwekerij naar spontane natuur. Geen bestrijdingsmiddelen meer. Wel 4 ha met vijvers, poelen, veenmos, koningsvarens, fleurige bloemen. Infokraam van IVN om alles te zien, te ruiken en te voelen. En kennismaking met de egelwerkgroep (in oprichting). Inschrijven via IVN website Mark&Donge.
• Woensdagavond 18 juni Groencafé. Altijd boeiend! Natuur en Milieuverenging Markkant. Reigerstraat 16.
• Bij Hartel zag Raymond al twee jonge ooievaartjes, en landschapswandelaar Ko liet een mooie video zien van nachtcamera in Hondsdonck van een scharrelende DAS !!!!

Joop van Riet – IVN natuurgids Mark&Donge

29-5-2025

Het grootse deel van mijn leven had ik een enorme hekel aan profiteurs. Ik kon geen sympathie opbrengen voor mensen of dingen die teerden op anderen. Dat veranderde toen ik kennismaakte met de telgen uit de bremraapfamilie. Wie nu van de Bieberg naar het Sulkerpad door het Markdal wandelt, ziet hoe grote delen van het gebied paarsrood kleuren door het moeraskartelblad. Het is een prachtige plant met bijzondere bladeren. Wanneer ze net tevoorschijn komen, zijn ze nog groen, maar al snel nemen ze hun kenmerkende kleur aan. Het blad is dubbelgeveerd en heeft een sterk gekartelde rand, zoals de naam al doet vermoeden.  De bloemen hebben een onderlip en een bovenlip en lijken daardoor sterk op de lipbloemen, maar bij die familie staan de bladeren op een andere manier aan de stengel. 

Het gaat slecht met het moeraskartelblad in Nederland. Door de waterstandsverlaging verdwijnen de natte graslanden die deze plant nodig heeft, maar in dit deel van het Markdal kan hij goed gedijen.

Een andere soort uit dezelfde familie is de grote ratelaar, die momenteel hele velden geel aan het kleuren is. De plant dankt zijn naam aan het feit dat je na de bloei de rijpe zaden kunt horen ratelen in de kelken.  De plant heeft bleekgele schutbladen, felgele kroonbladen en een blauwpaarse bovenlip. Beide schoonheden zijn halfparasieten. De planten hebben bladgroen en zijn daardoor in staat tot fotosynthese, waardoor ze zelf voor hun suikerverbindingen kunnen zorgen. Voor water en mineralen zijn ze echter afhankelijk van ander planten. Met hun wortel dringen ze door in het wortelstelsel van de gastheer of waardplant. Ze teren bij voorkeur op grassen. Die gastheer gaat daaraan niet dood, maar zal zich minder sterk kunnen ontwikkelen, doordat hij minder voedingsstoffen tot zijn beschikking heeft. De gevolgen hiervan kunnen zeer gunstig zijn voor de graslanden waarin ze voorkomen. De vegetatie wordt ijler waardoor er meer licht beschikbaar komt voor andere kruidachtigen en nieuwe soorten zich makkelijker kunnen vestigen. Doordat de grassen minder dominant zijn, ontstaan bloemrijke hooilanden. In tegenstelling tot wat we zouden verwachten bij profiteurs, komt hun aanwezigheid ons fraaie Markdal dus alleen maar ten goede.

Veel minder opvallend is de stijve ogentroost. Dit kleine, tere plantje is er eveneens een uit dezelfde familie en deinst er evenmin voor terug water en mineralen te onttrekken aan de grassen in de omgeving.  Ook over de afname van deze soort in Nederland moeten wij ons zorgen maken. Euphrasia stricta of Euphrasia officinalis luidt de wetenschappelijke naam. Stricta betekent stijf; officinalis duidt erop dat de plant vroeger als geneesmiddel werd gebruikt en wel, zoals de Nederlandse naam al doet vermoeden, voor oogziekten. Omdat de gekleurde aders in de bloem lijken op de aders in het menselijk oog, dacht men dat de plant oogkwalen zou kunnen genezen. Euphrasia betekent opgewekt, want wie wordt er nou niet blij van zo’n oogstrelende plant?

Deze soorten uit de bremraapfamilie stelen niet alleen van andere planten; het zijn ook hartendieven. Wie kennis heeft gemaakt met deze planten, vergeeft ze dat ze profiteren en zal ze koesteren. Daarom hoop ik dan ook dat iedereen zich houdt aan het advies van de boswachters: blijf op de paden en vertrap niet wat zo fraai en kwetsbaar is.

Lieneke Steijn – Natuurgids IVN Mark&Donge

Doorbraak:  “Kroon op Markdal beekherstel?”

Het waterschapsbestuur wordt gevraagd om in juni heel belangrijke besluiten te gaan nemen. Het gaat vooral om de grond tussen Ulvenhout en de Mark. Daar kan ca 30 ha landbouwgrond gekocht en omgezet worden naar natuur. En wordt de betrokken agrariërs elders grond aangeboden om rendabel te boeren. Zo kan de omvorming dankzij hun medewerking naar tevredenheid en ‘in der minne’ geregeld worden. Ook het grote stallencomplex van ca 600 vleesrunderen, de karakteristieke “blondes d’Aquitaine’ wordt verwijderd. De situatie van voor 1980 komt terug: een natuurlijk Markdal vrij van bebouwing waar het water vrij kan stromen.

Ook de stikstofbelasting van het Ulvenhoutse Bos zal afnemen. Voor de hele lage overlevingskans van de natuur in het Ulvenhoutse Bos is dat noodzaak. Daarom hebben de natuurverenigingen steeds gepleit voor deze gecombineerde aanpak door provincie en waterschap en zijn blij met deze effectieve maatregel. Een laatste verrassing is dat de langjarige pacht in de Blauwe Kamer afgekocht wordt. Het Brabants Landschap kan dan daar de natuur zijn kans geven!

Nu maar vertrouwen dat dit voorstel van het DB namens bestuurders A. Hagenaars en K. van den Berg door de andere waterschapsbestuurders enthousiast gesteund gaat worden! De voortvarende aanpak van Waterschap en Provincie verdient dat! En het brengt de verplichte doelen voor ecologisch gezond water van de Kader Richtlijn Water voor 2027 dichterbij!  

Markandalletjes

• Vlaams spreekwoord: ‘als het regent in mei, is april voorbij!’. En dat klopt weer als een bus en is goed voor het land!
• Jubileum landschapswandeling Markdal. Zondag 1 juni 10-16u. Natuur- en beekherstel. Dit is de 50e Landschapswandeling. De eerste landschapswandeling in 2006 startte de acties voor natuurherstel Markdal. Nu na twintig jaar zal Waterschapsbestuurder Karin van den Berg schetsen hoe het laatste stuk Markdal-Noord ingericht gaat worden. Mogelijk ook met een ‘moerasvlakte’. Lange adem loont! Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Tocht door de Krochten. Zondag 1 juni. 14-17u. Start Zundert, bij grens met Maxburg-Meer. De Krochten is één van de oudste natuurgebieden met Waaijenberg, Lange Gooren en De Krochten en cultuurhistorisch belangwekkende Kasteel Maxburg. Gids Marcel Verschueren. Natuurpunt Markvallei.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge