Aad van Diemen – IVN Natuur- en Stadsplantengids

De Anna Paulownaboom (Paulownia tomentosa) is een nieuweling in Nederland, maar heeft al de nieuwe flora van Heukels bereikt. Dan ben je aan het inburgeren. Tevens heeft hij de kwalificatie “Invasief 3” gekregen. Dat betekent dat de boom op een internationale lijst van invasieve planten staat. Indien in Heukels ‘invasief 1, 2a of 2b’ staat, wordt de plant nadrukkelijk voor Europa als gevaarlijk beoordeeld. Door de Nederlandse Voedsel-en Warenautoriteit is in 2022 een veldgids ‘Invasieve houtige planten in Nederland’ uitgebracht. Daar staat de Anna Paulownaboom niet in. De conclusie kan dus zijn dat de Anna Paulownaboom voor Nederland nog niet als bedreigend wordt beschouwd. In Amerika is hij dat wel. Op de verspreidingsatlas staan inmiddels meer dan 100 vestigingen in Nederland.

De boom behoort tot de familie Paulowniaceae bestaande uit één geslacht met zeven soorten. Het is dus een apart klein groepje. Allemaal in China.

De Anna Paulownaboom kan 20m hoog worden. Jonge takken zijn dikviltig behaard. Oude takken worden kaal en zijn hol. Ook het blad is van onder en boven zwaar behaard. De lilablauwe bloemen groeien in pluimen en verschijnen in mei voordat het blad uitkomt. Er bestaan foto’s van een plein in Parijs met een groot aantal bloeiende bomen bij elkaar en dat is een heel vrolijk gezicht. Ook in Breda bij de Waterdonken is zo een straat. Helaas waren de bomen al uitgebloeid toen ik ze ontdekte. De eivormige vruchten kunnen in het najaar in flinke trossen aan de boom hangen. Zie foto. 

Het is een snelgroeiende boom en een pioniersoort die op uiteenlopende grondsoorten gedijt en ook  heel makkelijk worteluitlopers maakt. Heeft hij zich ergens gevestigd, dan raak je hem niet zo maar kwijt. Het hout is licht en wordt gebruikt voor meubels.

De boom is oorspronkelijk afkomstig uit China en in de 17e eeuw ontdekt door een Duitse botanicus in dienst van de VOC. Anna Paulowna (1795-1865) was getrouwd met koning Willem II, en dus tijdlang koningin van Nederland. Ze was een plantenliefhebber en de boom plus de familie is naar haar genoemd.

De soortaanduiding ‘tomentosa’ betekent harig en dat is vooral gelet op het blad, terecht. De boom had het vroeger taai hier omdat hij slecht vorst verdraagt. Dat is aan het veranderen.

Markandalletjes

• Wat een prachtig weer, herfst en wintertijd! Mooie sterrenhemel, met de afdalende zomerdriehoek nog te zien. En IJsvermaak gastvrij voor de eerste zaterdagse knotters.

  

• Vervolg van Arjen Buijs, recreatie hoofdocent Wageningen: “Zet de brede steun van wandelaars voor natuur niet op het spel door natuurgebieden af te sluiten!”. Verstoring? Is het erg als een ree schrikt van een wandelaar met hond aan de lijn? Van een wolf willen we dat, is natuurlijk gedrag en goed voor de levendigheid van de groep. Dieren wennen aan wandelaars op vaste routes, zegt ook onderzoek van Vogelbescherming. En is ook ervaring van veel natuurgenieters. Achteruitgang van de natuur komt vooral door bestrijdingsmiddelen, stikstof, overbemesting, intensieve landbouw, etc. zegt Arjen Buijs.     
• Roepend Bosuilvrouwtje te horen op Wolfslaar bij Nacht van de Nacht meldt Ria Voermans. Zo’n 150 kinderen en groteren griezelden en genoten van de donkere natuur, de flakkerende sterrenbeelden in het gras en de dreigende rovers en spoken van de Legendejagers met de gastvrijheid van boerderij Wolfslaar. Bij Hooge Zwaluwe nog eens zo’n 50 met Kiemkracht. Alles in samenwerking met natuurvereniging IVN Mark & Donge. Een dankbare nacht!   
• Ook de laatste mais wordt geoogst. Overtollige mest blijft en komt in het water. Belemmert zo de KRW doelen. Moet ‘Brussel’ zorgen dat wij in gezond water leven? Was ooit een Nederlands initiatief om geen zout van de Franse kalimijnen in het Westland te krijgen. Met de KRW als Europees succes. Nu het er op aan komt  bungelt NL achteraan…. Geloofwaardigheid ?

  

• Populaire Paddenstoelenwandeling in Dorst. Zaterdagmorgen 2 november 10-12u. Voor groot en klein geheimzinnige plotse paddenstoelen voor heksen, duivels, elfjes en kabouters. Aanmelden noodzaak. Via website IVN Mark&Donge.
• Markering van Staatsbosbeheer voor wandel- en laarzenpad tussen Bieberglaan en Reeptiend eenzijdig weggehaald. Route naar Vlaanderen nu onderbroken, signaleert Vereniging Markdal. Dat staat haaks op alle plannen om recreatief van de natuur te genieten. Vereniging Markdal neemt actie.
• Vlaamse natuurwandeling zondag 3 december. 14-16u30. De Klapekster, Merkske. Kolonie 41. Wortel (B). Over? Paddenstoelen! Natuurpunt Markvallei.
• Info avond over verkoop Markhoeve Strijbeek. Maandag 4 november, 19u30. Strijbeekseweg 46a. 
• Dodaars bij Klokkenberg zag Aad van Diemen. Kleinste en rondste bolletje Fuut. In het Markdal is altijd wat te zien!

Joop van Riet – Natuurgids IVN Mark&Donge

Boomstam Henk, NatuurWijzer, IVN-gids Mark & Donge 24-10-2024

De Herfst is weer daar en inmiddels ben ik met een aantal groepen weer op pad geweest. Natuurlijk hebben we het dan over de herfstverschijnselen; verkleurende bladeren, regen, wind, kou, kastanjes, eikels en beukennootjes. Natuurlijk ook Paddenstoelen! Alle groepen gaan op stap met spiegeltjes aan een steeltje en zoekkaarten. De jongsten zien de plaatjes en vergelijken kleur, hoed, vorm, steel of geen steel, met de paddenstoel die ze zien. De oudsten determineren op dezelfde kenmerken en kijken ook naar plaatjes en buisjes, snot en bijvoorbeeld verkleuring bij aanraking.

Alle groepen houden van een goed verhaal! En heksen, ridders en prinsessen doen het op elke leeftijd goed. Dus ik vertel: Vroeger toen ridders en prinsessen nog in kastelen woonden, hadden ze ook een kok. Die werkte samen met de koksmaat in de keuken. Natuurlijk hadden ze daar last van vliegen die op het vlees, brood en groentes kropen. Dat vond de kok niet fijn en hij zei tegen de koksmaat: “Koksmaat! Ga naar het bos en zoek daar de boom met de witte stam”.

Dan vraag ik aan de kinderen of ze weten hoe die boom heet. Altijd roept er wel eentje een Berk! En ik ga verder met mijn verhaal. De kok zegt: “Bij die boom, die Berk, zul je een paddenstoel vinden met een rode hoed. Op de hoed zul je witte stippen vinden.” Pluk bij de steel één paddenstoel en breng die naar mij. De koksmaat gaat op pad naar het bos. Hij zoekt tussen de bomen en aan de rand van het bos vindt hij een groepje berken. En ja hoor! Daar tussen de berken staat een rijtje prachtige, mooi rode, paddenstoelen. Voorzichtig plukt hij eentje, bij de steel, en rent terug naar het kasteel. Daar aangekomen geeft hij de paddenstoel aan de kok. De kok pakt een schoteltje met melk en legt de hoed van de paddenstoel met de rode kant in de melk. Hij zet het schoteltje in de vensterbank. De vliegen in de keuken zien dat schoteltje melk en denken: Ha, lekker! Dat is voor ons. Ze vliegen er naartoe en drinken van de melk. Wat denken jullie dat er gebeurt? Vraag ik de kinderen. Door elkaar roepen ze: de vliegen gaan dood! Weten jullie nu hoe deze zwam heet? Melkpaddenstoel, vliegenpaddenstoel en daar komt het goede antwoord: Vliegenzwam!

Voor de jongsten is dit genoeg, voor de oudsten ga ik nog even door. Waarom zou je de Vliegenzwam bij een Berk in de buurt vinden? Er wordt hard nagedacht en ik hoor een meisje vertwijfeld zeggen; “omdat dat mooi is?” Ik kan haar geen ongelijk geven en zeg dat er nog een reden is. “Ze helpen elkaar?” roept een jongetje. “Inderdaad”. De dunne schimmeldraadjes van de vliegenzwam zoeken de dunne haarworteltjes van de Berkenboom op. Als ze contact maken vraagt het schimmeldraadje om wat eten in ruil voor water met bouwstofjes. De boom vindt dat natuurlijk een goed idee, want die krijgt er opeens een netwerk van draadjes bij die hem helpen met water drinken. Zo werken het schimmeltje en de boom samen. De boom en de vliegenzwam zijn symbionten, die in symbiose samenleven. En dat zijn dan weer een paar mooie scrabblewoorden voor groep 8. Inmiddels staat het bos vol met mooie paddenstoelen dus ik nodig u uit om zelf op avontuur te gaan en te genieten van wat de herfst te bieden heeft.

Markandalletjes

• Mooi weer. Begin herfst en vakantie. Veel genietende wandelaars. Daar is het Markdal voor!
• “Hoe meer mensen in de natuur hoe beter!” zegt Arjen Buijs als universitair hoofdocent Wageningen. Al die mensen toont brede steun en draagvlak voor natuurbehoud. Zet die - zeker in de huidige politiek - niet op het spel door gebieden af te sluiten! Hij kent de zorgen van boswachters, maar gooi het draagvlak niet met het badwater weg!
• Ver. Markdal meldt: De Markhoeve in Strijbeek komt te koop. Provinciale info avond maandag 4 november. 19u30. Strijbeekseweg 46a. Ook maatschappelijke functie volgens bestemmingsplan.

  

• Zoek de Stilte. Met Stilte gids Yvonne. Zaterdagmorgen 26 oktober. 9u30-11u30. Parking Den Rooy. Ulicoteseweg. Meerle (B). Natuurpunt Markvallei.
• Zaterdagmorgen 9u start knotseizoen voor sportieve natuurbelevers bij IJsvermaak – Ginneken.
• Nacht van de Nacht voor behoud van de duisternis. Ook op Wolfslaar. Zie de website IVN Mark&Donge.
• Ooievaar scharrelde in Lage Akker van monument boerderij Nuwenhuys. Koppeltje Slechtvalken bezochten weer uitkijkpost op Laurentiuskerk - Ginneken. Paddenstoelen groeien overal.    

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Leo Nagelkerke, West-Brabantse Vogelwerkgroep 17-10-2024

Deze week was er weer alarmerend natuurnieuws: sinds 1970 is meer dan driekwart van alle wilde dieren verdwenen. Deze berekening, de “Living Planet Index”, wordt jaarlijks berekend door o.a. het Wereld Natuur Fonds, op basis van gegevens over de verspreiding en talrijkheid van gewervelde dieren (vissen, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren). Niet overal gaat het even slecht en niet met alle diergroepen gaat het even hard achteruit, maar al bij al geeft het rapport een heel donker beeld van de toekomst van onze natuurlijke omgeving. Ik vond het extra schokkend, omdat het beginjaar van deze trend genomen wordt in het jaar 1970. Ik was er toen al, dus toen ik geboren werd waren er echt heel veel meer wilde dieren dan tegenwoordig. En dan is 1970 alleen nog maar gekozen, omdat er pas vanaf die tijd enigszins betrouwbare gegevens bekend zijn. Wat er in de eeuwen daarvoor is gebeurd is grotendeels onbekend.

Niet echt een vrolijk verhaal. Om het nog wat erger te maken: alle fokdieren die we houden (koeien, varkens, kippen enz.) wegen wereldwijd bij elkaar zo’n 25 keer meer dan alle gewervelde wilde landdieren (dus inclusief alle olifanten, struisvogels en spitsmuizen om maar een dwarsstraat te noemen). De achteruitgang van dieren in onze omgeving is niet altijd even duidelijk, omdat het menselijk brein zijn referenties snel aanpast. We vinden de nieuwe situatie al gauw weer gewoon. En volgende generaties weten al helemaal niet meer waarover ouderen het hebben als die zeggen dat de lucht ‘vroeger’ vol met veldleeuweriken was (mijn persoonlijke lievelingsvoorbeeld), of dat er op akkerland na de oogst zwermen van honderden vinkachtigen te zien en te horen waren. Of dat er zo veel vis in de Noordzee was dat je over hun ruggen naar Engeland kon lopen, hoewel dat laatste wellicht wat overdreven is. Het bijhouden van trends is daarom ook zo belangrijk: lange-termijn gegevens zijn beter dan vermoedens, vandaar ook het grote belang van al die vrijwilligers die bijhouden waar wat zit, vliegt, of kruipt.

Maar het weten van wat er aan de hand is, is uiteraard niet genoeg. Het rapport waarover ik het zojuist had is vooral ook een oproep tot actie. We weten ondertussen goed genoeg dat het slecht gaat, maar we weten ook best goed wat we kunnen doen om die trend te keren. Onwillige politici die beweren dat we eerst meer onderzoek moeten doen om zeker te weten dat het niet zo goed gaat zijn bezig met uitsteltactiek. Net zoals zij die beweren dat eerst maar eens duidelijk moet worden of klimaatverandering echt wel zo erg is. Ze behoren tot dezelfde categorie als degenen die in de jaren zestig van de vorige eeuw beweerden dat roken echt geen kwaad kon. Wat mij betreft dus meer actie en misschien minder onderzoek. En dat wil wat zeggen uit mijn mond, want ik verdien de kost als onderzoeker.

Alarmistische verhalen en oproepen tot actie zijn er natuurlijk volop, dus ik pretendeer niet dat ik nu echt iets nieuws aan de discussie toevoeg, maar misschien toch nog het volgende. Je kunt nogal eens lezen dat we de planeet moeten redden en dat de toekomst van de planeet door de mens wordt bedreigd. Dan trekken we toch een te grote broek aan! Die planeet bestaat nu al zo’n 4,5 miljard jaar en heeft wel gekkere dingen meegemaakt. De mens is er nog maar net en richt behoorlijk wat schade aan, maar niets dat de planeet op termijn niet kan hebben. De mens kan zich maar beter richten op de mens zelf. De mens centraal stellen; niet door alle hulpbronnen te verkwisten, of nog meer vee te houden, maar door te kijken naar wat mensen (en niet per se grote bedrijven) echt nodig hebben. Een gezonde planeet met een gezonde biodiversiteit is daarvan de basis.

Markandalletjes

• Vriezen of dooien. Of ook in de herfst ineens zomers warm!
• Familiewandeling. Spoorzoeken. Seterse Bergen. Pootafdrukken, knaagsporen, wildpaadjes, nesten, holen, uitwerpselen, uilenballen ? Zondagmiddag 20 okt. 13u30-15u30. Inschrijven. Website IVN Mark&Donge.
• Nacht van de Nacht. Beleef de Duisternis. Licht uit zintuigen aan. Met IVN natuurgidsen, Legendejagers, spoken, marshmallows, chocolademelk! Bijdrage € 5. Zaterdagavond 26 okt. Vanaf 19u.  Boerderij Wolfslaar, Breda. Inschrijven op tijdslot nodig. Website IVN Mark&Donge.

  

• Ook in Boer Burger Bos Hooge Zwaluwe. Met Kiemkracht. Vrijdagavond 25 oktober. Website IVN Mark&Donge.
• Weer IJsvogel in Markdal. Gezien door Kiki en Mees. Prachtige blauwe flits!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Ad van de Laar – natuurgids IVN Mark&Donge 10-10-2024

Door het vele tuinieren kom ik toch vaak met brandnetels in aanraking en deze kunnen ook flinke huidirritatie veroorzaken. Maar er is een plant bij waar we voor uit de buurt moeten blijven. Dat is de reuzeberenklauw, de grote broer van de inheemse soort, die weer een kleinere broer van de gewone berenklauw is. De gewone berenklauw wordt maar 1 tot 1,5 meter hoog met ook grote schermbloemen. Die komen samen vaak aan de waterkanten en bermen, slootkanten en rommelstroken langs water voor, zoals de  GilzerWouwerbeek en de Mark.

Door regen, zonneschijn en warmte was het voor mij toch een bijzondere beleving om het groeiproces van de familie berenklauw erg goed te kunnen bekijken en te beoordelen. Alles groeide daardoor plotseling erg hard, net zo snel als de mais. Ook de grote schermbloemen van de planten zijn erg aantrekkelijk voor bijen, vlinders en hommels. Deze verstuivers komen er op af vanwege de grote hoeveelheden nectar die de schermbloemen produceren. Ze waren in grote getalen aanwezig op de in Europa wijd verspreide reuzebereklauwensoort, met als oorsprong het westen van de Kaukasus. In Europa komen de berenklauwen in vele landen voor, vooral in verstedelijkte gebieden. De reuzenberenklauw is met zijn lengte van twee tot wel drie meter groter dan de gewone berenklauw en is bovendien te herkennen aan de paarse vlekken op de grote dikke stengels ervan. Het is een plant waar we echt bij uit de buurt moesten blijven. De grotere broer van de inheemse gewone reuzeberenklauw. Daar ben ik zelf nog nooit echt mee in contact gekomen, want het sap en zonlicht kan flinken huid irritatie veroorzaken. Aanraking is geen pretje: het sap van de reuzenberenklauw in combinatie met zonlicht leidt tot ernstige brandwonden. De EU heeft de plant aangemerkt als invasieve exoot. Toen hij  in de negentiende eeuw in Europa werd geïntroduceerd als sierplant was er nog weinig aandacht voor dit gezondheidsrisico. Pas toen de plant verwilderde en zich eind vorige eeuw sterk verspreidde werden hierover voor het eerst zorgen geuit in West-Europa.

Nog een ander probleem is dat de reuzenberenklauw inheemse planten verdringt en letterlijk overschaduwt. In Nederland is geprobeerd  de soort te verdringen met een schimmel die de wortels aantast, maar die ook andere gewassen bedreigde. Begrazing of mechanische bestrijding met beschermende kleding kan uitkomst bieden, maar de reuzenberenklauw is inmiddels volledig ingeburgerd in geheel Europa. Maar pas er op voor op: 24 uur na contact met het sap ontstaan er rode jeukende vlekken en ontstekingen van de huid met zwellingen en blaarvorming. Als er sap in de ogen terecht komt kan permanent blindheid ontstaan! Deze planten zijn niet onze beste vrienden….

Markandalletjes

• Grillige herfst, eerst zonnig en dan …. guur weer hoort er ook bij!.
• Voor snelle beslissers. Alles over de Grauwe Klauwier door Marijn Nijsse. Senior onderzoeker Kennisnetwerk OBN. Donderdagavond. 10 okt. 20u. Wegwijzer. Steendorpstraat 2. Breda. Gratis. Aanmelden via: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Insprekers van Ginneken=Ginneken, Boeimeer, IVN Mark&Donge, Kanovereniging, Pollux (Marckhoeve), BromN, Natuurplein steunen Realisatie visie Ecologische Verbindings Zone (EVZ) Mark (ook voor Otter!) van wethouder Peter Bakker. En pleiten voor beschermende vaarregels en duidelijke gebiedsbegrenzing.
• Landschapswandeling Kelsdonk: ‘op de rand van klei en zand’. Groot vogelrijk poldernatuurreservaat (SBB). Tussen Leurse Haven en Laakse Vaart op de ‘Naad van Brabant’. Turfwinning maakte historisch slagenlandschap. Zondag 13 oktober. 10-16u, ca 15 km. Aanmelden: via IVN Mark&Donge.
• Ernstig gerucht: laat SBB weer recreatief wandel- en laarzenpad tussen Bieberglaan en Reeptiend langs de Mark verdwijnen? Aanduidingen al verdwenen? 
• Knotseizoen start 30 oktober. Locatie IJsvermaak. Ook zin in actief uitwaaien, knotten en erwtensoep? Eens per maand 9-13u. Aanmelden Rob Fisscher: @ Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. WestBrabantseVogelwerkgroep en IVN Mark&Donge.
• Emoties bij klimaatopwarming. Dat laat ons niet koud. Voordracht Jan Mertens. Raad voor Duurzame Ontwikkeling. Vrijdag 18 oktober. 19u30-21u. Gratis. Vallei van het Merkske. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Raad van State schorst (voorlopig) Bredase vergunning voor uitbreiding tuinbouwbedrijf in De Rith, want onduidelijk hoe belang van versterken kleinschalig cultuurlandschap vorm krijgt. Ook twijfel bij ontwikkeling van 6 ha tuinbouw hoe ecologie en landschap beschermd worden. Rechter verwacht in latere bodemprocedure uitspraak over onzorgvuldigheid van de zelfde strekking.
• Natuurgrond in Markdal te koop via GOB (Groen Ontwikkelfonds Brabant). Gunning vooral op basis van beste natuurbeheersplan.
• De vogeltrek begint. Is net zo grillig als het weer. Dus volop verrassingen, ook Goudplevieren? 

Joop van Riet – natuurgids Mark&Donge