Leo Nagelkerke, West-Brabantse Vogelwerkgroep 17-10-2024

Deze week was er weer alarmerend natuurnieuws: sinds 1970 is meer dan driekwart van alle wilde dieren verdwenen. Deze berekening, de “Living Planet Index”, wordt jaarlijks berekend door o.a. het Wereld Natuur Fonds, op basis van gegevens over de verspreiding en talrijkheid van gewervelde dieren (vissen, amfibieën, reptielen, vogels en zoogdieren). Niet overal gaat het even slecht en niet met alle diergroepen gaat het even hard achteruit, maar al bij al geeft het rapport een heel donker beeld van de toekomst van onze natuurlijke omgeving. Ik vond het extra schokkend, omdat het beginjaar van deze trend genomen wordt in het jaar 1970. Ik was er toen al, dus toen ik geboren werd waren er echt heel veel meer wilde dieren dan tegenwoordig. En dan is 1970 alleen nog maar gekozen, omdat er pas vanaf die tijd enigszins betrouwbare gegevens bekend zijn. Wat er in de eeuwen daarvoor is gebeurd is grotendeels onbekend.

Niet echt een vrolijk verhaal. Om het nog wat erger te maken: alle fokdieren die we houden (koeien, varkens, kippen enz.) wegen wereldwijd bij elkaar zo’n 25 keer meer dan alle gewervelde wilde landdieren (dus inclusief alle olifanten, struisvogels en spitsmuizen om maar een dwarsstraat te noemen). De achteruitgang van dieren in onze omgeving is niet altijd even duidelijk, omdat het menselijk brein zijn referenties snel aanpast. We vinden de nieuwe situatie al gauw weer gewoon. En volgende generaties weten al helemaal niet meer waarover ouderen het hebben als die zeggen dat de lucht ‘vroeger’ vol met veldleeuweriken was (mijn persoonlijke lievelingsvoorbeeld), of dat er op akkerland na de oogst zwermen van honderden vinkachtigen te zien en te horen waren. Of dat er zo veel vis in de Noordzee was dat je over hun ruggen naar Engeland kon lopen, hoewel dat laatste wellicht wat overdreven is. Het bijhouden van trends is daarom ook zo belangrijk: lange-termijn gegevens zijn beter dan vermoedens, vandaar ook het grote belang van al die vrijwilligers die bijhouden waar wat zit, vliegt, of kruipt.

Maar het weten van wat er aan de hand is, is uiteraard niet genoeg. Het rapport waarover ik het zojuist had is vooral ook een oproep tot actie. We weten ondertussen goed genoeg dat het slecht gaat, maar we weten ook best goed wat we kunnen doen om die trend te keren. Onwillige politici die beweren dat we eerst meer onderzoek moeten doen om zeker te weten dat het niet zo goed gaat zijn bezig met uitsteltactiek. Net zoals zij die beweren dat eerst maar eens duidelijk moet worden of klimaatverandering echt wel zo erg is. Ze behoren tot dezelfde categorie als degenen die in de jaren zestig van de vorige eeuw beweerden dat roken echt geen kwaad kon. Wat mij betreft dus meer actie en misschien minder onderzoek. En dat wil wat zeggen uit mijn mond, want ik verdien de kost als onderzoeker.

Alarmistische verhalen en oproepen tot actie zijn er natuurlijk volop, dus ik pretendeer niet dat ik nu echt iets nieuws aan de discussie toevoeg, maar misschien toch nog het volgende. Je kunt nogal eens lezen dat we de planeet moeten redden en dat de toekomst van de planeet door de mens wordt bedreigd. Dan trekken we toch een te grote broek aan! Die planeet bestaat nu al zo’n 4,5 miljard jaar en heeft wel gekkere dingen meegemaakt. De mens is er nog maar net en richt behoorlijk wat schade aan, maar niets dat de planeet op termijn niet kan hebben. De mens kan zich maar beter richten op de mens zelf. De mens centraal stellen; niet door alle hulpbronnen te verkwisten, of nog meer vee te houden, maar door te kijken naar wat mensen (en niet per se grote bedrijven) echt nodig hebben. Een gezonde planeet met een gezonde biodiversiteit is daarvan de basis.

Markandalletjes

• Vriezen of dooien. Of ook in de herfst ineens zomers warm!
• Familiewandeling. Spoorzoeken. Seterse Bergen. Pootafdrukken, knaagsporen, wildpaadjes, nesten, holen, uitwerpselen, uilenballen ? Zondagmiddag 20 okt. 13u30-15u30. Inschrijven. Website IVN Mark&Donge.
• Nacht van de Nacht. Beleef de Duisternis. Licht uit zintuigen aan. Met IVN natuurgidsen, Legendejagers, spoken, marshmallows, chocolademelk! Bijdrage € 5. Zaterdagavond 26 okt. Vanaf 19u.  Boerderij Wolfslaar, Breda. Inschrijven op tijdslot nodig. Website IVN Mark&Donge.

  

• Ook in Boer Burger Bos Hooge Zwaluwe. Met Kiemkracht. Vrijdagavond 25 oktober. Website IVN Mark&Donge.
• Weer IJsvogel in Markdal. Gezien door Kiki en Mees. Prachtige blauwe flits!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Ad van de Laar – natuurgids IVN Mark&Donge 10-10-2024

Door het vele tuinieren kom ik toch vaak met brandnetels in aanraking en deze kunnen ook flinke huidirritatie veroorzaken. Maar er is een plant bij waar we voor uit de buurt moeten blijven. Dat is de reuzeberenklauw, de grote broer van de inheemse soort, die weer een kleinere broer van de gewone berenklauw is. De gewone berenklauw wordt maar 1 tot 1,5 meter hoog met ook grote schermbloemen. Die komen samen vaak aan de waterkanten en bermen, slootkanten en rommelstroken langs water voor, zoals de  GilzerWouwerbeek en de Mark.

Door regen, zonneschijn en warmte was het voor mij toch een bijzondere beleving om het groeiproces van de familie berenklauw erg goed te kunnen bekijken en te beoordelen. Alles groeide daardoor plotseling erg hard, net zo snel als de mais. Ook de grote schermbloemen van de planten zijn erg aantrekkelijk voor bijen, vlinders en hommels. Deze verstuivers komen er op af vanwege de grote hoeveelheden nectar die de schermbloemen produceren. Ze waren in grote getalen aanwezig op de in Europa wijd verspreide reuzebereklauwensoort, met als oorsprong het westen van de Kaukasus. In Europa komen de berenklauwen in vele landen voor, vooral in verstedelijkte gebieden. De reuzenberenklauw is met zijn lengte van twee tot wel drie meter groter dan de gewone berenklauw en is bovendien te herkennen aan de paarse vlekken op de grote dikke stengels ervan. Het is een plant waar we echt bij uit de buurt moesten blijven. De grotere broer van de inheemse gewone reuzeberenklauw. Daar ben ik zelf nog nooit echt mee in contact gekomen, want het sap en zonlicht kan flinken huid irritatie veroorzaken. Aanraking is geen pretje: het sap van de reuzenberenklauw in combinatie met zonlicht leidt tot ernstige brandwonden. De EU heeft de plant aangemerkt als invasieve exoot. Toen hij  in de negentiende eeuw in Europa werd geïntroduceerd als sierplant was er nog weinig aandacht voor dit gezondheidsrisico. Pas toen de plant verwilderde en zich eind vorige eeuw sterk verspreidde werden hierover voor het eerst zorgen geuit in West-Europa.

Nog een ander probleem is dat de reuzenberenklauw inheemse planten verdringt en letterlijk overschaduwt. In Nederland is geprobeerd  de soort te verdringen met een schimmel die de wortels aantast, maar die ook andere gewassen bedreigde. Begrazing of mechanische bestrijding met beschermende kleding kan uitkomst bieden, maar de reuzenberenklauw is inmiddels volledig ingeburgerd in geheel Europa. Maar pas er op voor op: 24 uur na contact met het sap ontstaan er rode jeukende vlekken en ontstekingen van de huid met zwellingen en blaarvorming. Als er sap in de ogen terecht komt kan permanent blindheid ontstaan! Deze planten zijn niet onze beste vrienden….

Markandalletjes

• Grillige herfst, eerst zonnig en dan …. guur weer hoort er ook bij!.
• Voor snelle beslissers. Alles over de Grauwe Klauwier door Marijn Nijsse. Senior onderzoeker Kennisnetwerk OBN. Donderdagavond. 10 okt. 20u. Wegwijzer. Steendorpstraat 2. Breda. Gratis. Aanmelden via: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Insprekers van Ginneken=Ginneken, Boeimeer, IVN Mark&Donge, Kanovereniging, Pollux (Marckhoeve), BromN, Natuurplein steunen Realisatie visie Ecologische Verbindings Zone (EVZ) Mark (ook voor Otter!) van wethouder Peter Bakker. En pleiten voor beschermende vaarregels en duidelijke gebiedsbegrenzing.
• Landschapswandeling Kelsdonk: ‘op de rand van klei en zand’. Groot vogelrijk poldernatuurreservaat (SBB). Tussen Leurse Haven en Laakse Vaart op de ‘Naad van Brabant’. Turfwinning maakte historisch slagenlandschap. Zondag 13 oktober. 10-16u, ca 15 km. Aanmelden: via IVN Mark&Donge.
• Ernstig gerucht: laat SBB weer recreatief wandel- en laarzenpad tussen Bieberglaan en Reeptiend langs de Mark verdwijnen? Aanduidingen al verdwenen? 
• Knotseizoen start 30 oktober. Locatie IJsvermaak. Ook zin in actief uitwaaien, knotten en erwtensoep? Eens per maand 9-13u. Aanmelden Rob Fisscher: @ Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. WestBrabantseVogelwerkgroep en IVN Mark&Donge.
• Emoties bij klimaatopwarming. Dat laat ons niet koud. Voordracht Jan Mertens. Raad voor Duurzame Ontwikkeling. Vrijdag 18 oktober. 19u30-21u. Gratis. Vallei van het Merkske. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Raad van State schorst (voorlopig) Bredase vergunning voor uitbreiding tuinbouwbedrijf in De Rith, want onduidelijk hoe belang van versterken kleinschalig cultuurlandschap vorm krijgt. Ook twijfel bij ontwikkeling van 6 ha tuinbouw hoe ecologie en landschap beschermd worden. Rechter verwacht in latere bodemprocedure uitspraak over onzorgvuldigheid van de zelfde strekking.
• Natuurgrond in Markdal te koop via GOB (Groen Ontwikkelfonds Brabant). Gunning vooral op basis van beste natuurbeheersplan.
• De vogeltrek begint. Is net zo grillig als het weer. Dus volop verrassingen, ook Goudplevieren? 

Joop van Riet – natuurgids Mark&Donge

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge 3-10-2024

Waarom makkelijk als het ook moeilijk kan? Dat lijkt in de natuur bij voortplanting soms het motto te zijn. Neem nou de Panda, ook al is die nooit in het Markdal waargenomen…. Maar wel hét symbool voor natuurbehoud van bedreigde soorten. Ze leven met weinigen al heel eenzaam in grote bamboe bossen. Het vrouwtje is maar 40 uur per jaar vruchtbaar. Juist op het moment dat de seksueel toch al niet zo actieve mannetjes hun paringsdrang gaan verliezen. En als dan een koppeltje elkaar ‘op de geur’ weet te vinden, moeten ze elkaar ook nog leuk vinden, wat vaak niet zo is. Het lijkt wel of ze er bewust voor kiezen om een uitstervende soort te zijn. Toch worden er gelukkig nog steeds baby Panda’s geboren. Weliswaar vooral dankzij Chinese Pandacentra en ons eigen Ouwehands Dierenpark in Rhenen. Waar zelfs al twee keer een jong op de wereld gezet is! Inmiddels worden Panda’s ook weer uitgezet in de bamboebossen. Waar ze zelfstandig voor het behoud van de soort moeten zorgen. 

Een heel ander voorbeeld is dat van het Pimpernelblauwtje. Een mooi en zeldzaam vlindertje dat afhankelijk is van zijn waardplant de Grote Pimpernel. Die zoals een gastheer - ‘de waard’  - betaamt, goed zorgt voor zijn bezoekers. Op die Grote Pimpernel legt mama Pimpernelblauwtje haar eitjes. De rupsjes eten van de bloemknoppen, laten zich dan op de grond vallen. En blijken te kunnen ‘roffelen’ om met geluk zo een toevallige ‘moerassteekmier’ te lokken. Die het rupsje meeneemt naar zijn mierennest. Want ze scheiden honing af waar de mieren wel soep van lusten! In het nest groeit het rupsje goed, want ze eet volop mierenlarfjes op! Na een jaar verpopt het rupsje zich, komt daarna als vlinder te voorschijn en moet zorgen dat ze weg komt, de mieren hebben het bedrog in de gaten! Het Pimpernel blauwtje leeft dan nog twee dagen om te paren en eitjes af te zetten. Uiteraard op de Grote Pimpernel, haar waard! Een wondertje dat er op die manier toch weer Pimpernelblauwtjes voortleven, ook in Nederland. Eerder uitgestorven, maar dankzij herintroductie weer actief in enkele van onze natte heidevelden.

En hoe ‘doen’ ze het onder water? Neem nu eens het Bittervoorntje, mooi klein visje met een blauwe streep. Die ‘doen’ het met mosselen: de Zwanenmossel (zoetwatermossel). Mannetje begint met de mossel te activeren door er geregeld tegen aan te tikken, dan opent die zich. Hij bewaakt dan ‘zijn’ mossel tegen krakers, om een vrouwtje te kunnen lokken. Die krijgen in het voorjaar een lange legbuis, waarmee ze eitjes in de mossel legt. Met zijn ‘hom’ worden de jongen in een ideaal beschutte kraamkamer geboren, met altijd vers stromend water. Als tegenprestatie eten de jonge bittervoorntjes de parasieten in de mossel op. Omdat het zo’n beschutte omgeving is leggen Bittervoorntjes ongeveer duizend keer minder eitjes, dan vissen, die hun eitjes op waterplanten afzetten. Die andere vissen er weer als kaviaar van af eten! De mossel-kraamkamer is efficiënt en veilig! Slimme visjes die Bittervoorntjes! Ze komen gelukkig ook in het Markdal voor, sinds het water minder vervuild wordt! En met een vrij stromende Mark moeten het er meer gaan worden! Tja en dan dwalen je gedachten van panda, pimpernelblauwtje, bitttervoorntje, enz. vervolgens af naar mensen …..‘but that’s another story’.    

Markandalletjes

• Hagelbuien en zon: dat is ‘vergeten’ herfst!
• In’t Hout bij Effen laat een Das zijn sporen na. In het door ‘verdozing’ van groter Rithmeesterpark bedreigde natuurlijke landgoed.
• Kanjer kinderen van Chaamse Basisschool de Driesprong planten bomen aan Staartenweg. Dankzij eigenaar Rob van Ginneken en initiatief van Natuurvereniging Mark en Leij.

  

• Wethouder Peter Bakker beprijst mooiste Brabantse zandpad: in De Rith. Eerbetoon van BMFaan Hetty Geringa. Zandpad verdient ‘naam’ en Luie Boom een rustbank.  
• Film Onder het Maaiveld. Bodemwereld van ondergrondse samenwerking door wortels, larven, wormen, schimmels, bacteriën, amoeben. Vrijdag 4 oktober, 20u. Eigen bijdrage. Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. Vallei van het Merkske. Kolonie 41. Wortel (B).  
• Open dag unieke Vogelrevalidatiecentrum Zundert. Zondag 6 oktober 10-16u. Gratis. Luitertweg 36. Zundert. Bezoekers, vrijwilligers, sponsors welkom.
• Natuurwinst van onze zuiderburen, 2,5 ha bij Aschputten, 17,5 ha bij Smisselbergen (Den Rooy). Samen 20 ha. Proficiat  Natuurpunt Markvallei!
• Vogels: Merkse: Visarend, Purperreiger (Stijn Leestmans), piepkleine Bokje (Jozef), Twee SWatersnippen (Ted Overmeer). Bleeke Heide: Tapuit (Natasja74), Vijf Lepelaars (Connie Boot), Roek (Ria Lambregts), Raaf (Merlijn Hoftijzer), IJsvogel André Oomen. Markdal: Zeven eerste Koperwieken, Vuurgoudhaan ( Jarek van Houten, Reinier van Loo), twaalf Goudhaantjes. Koppeltje Slechtvalken op Ginnekense Laurentius-kerktoren.

Willem Veenhuizen - West Brabantse Vogelwerkgroep 26-9-2024

Onze wandeling begint weer bij de Duivelsbrug, mooi helder zicht, zonovergoten, een beetje oosten wind, kortom een fraaie vogelochend. Nog maar net aangekomen, alweer het gegak en trompetter van overvliegende Grote Canadese Ganzen, ze vliegen verder door het Markdal in.

De Mark, stil en het lijkt wel vies water …. Wederom enkele Meerkoeten en een voedselzoekende Fuut, zou deze nog wat vis zien onder water…. Mooi, nog een zingende Tjiftjaf, nog niet verder naar midden Afrika of zuid Europa gevlogen. Met dit mooie weer en zachte winters blijven er altijd de laatste jaren meer Tjiftjaffen overwinteren! Ook een Roodborst laat zijn zang horen, zijn volgens mij alweer de noorderlingen. Beide soorten tijdens de gehele wandeling op  verschillende plekken gehoord.

Hééé nog zo’n soort, een alarm roepje, tsjak tsjak, vanuit de dichte rozenhaag, een mannetje Zwartkop, met dat zwarte petje, nog snel even goed gezien. Misschien al bessen snoepend van de Vuilboom of de Lijsterbes. Een welkome afwisseling van al die insecten en spinnetjes,   Een kijkerblik over IJsvermaak niets, alleen een aantal grazende koeien. We lopen verder, ja mooi toch alweer een Aalscholver in de dode Eik, de broedkolonie ontvlucht om hier te rusten en te vissen, er komen er in de winterperiode nog wel meer. Aan de oever van de Mark een 60 tal grazende Grote Canadese Ganzen. De gratis maaimachines voor de bewoners aan de overkant!  Tevens een drietal Waterhoenen pikken ook wat lekkers uit het gazon. Verder blijft het stil tot de stuw. Vanaf de stuw wederom een 100 Canadezen, met enkele Grauwe Ganzen en drie Soep-, Parkganzen erbij, een Blauwe Reiger, mooi dichtbij, die zijn verfromfraaide veren aan het fatsoeneren was. In de verte een tiental Krakeenden en enkele Wilde eenden, Meerkoeten en een Kokmeeuw.

We lopen alweer terug, even kijkend naar de vele Kauwen die fanatiek aan het eten waren in het grasland langs de dode beukenlaan. Een Zwarte Kraai zoekt, afzijdig,  buiten deze groep ook naar wat eetbaars. Ze kunnen elkaar niet zo waarderen….. Een kijkerblik in de Notenbongerd, enkele Houtduiven in het gras en noten rapende mensen. Vanuit de tuinen van Bouvigne enkele Kool- en Pimpelmeesroepjes, deze blijven voor een groot deel na de broedtijd zwervend en etend door de beplantingen gaan. Ook Tjiftjaf en Roodborst laten zich nog steeds horen. Nog een Kijkerblik over IJsvermaak, nog een Blauwe Reiger, foeragerend, bijna niet te zien vanwege hoge gras. Het water mag er voor een deel al wel ingelaten worden, meer plas dras, en voedsel voor diverse diersoorten…… een vroege vorst zal het waarschijnlijk niet worden?
Een leuk afsheid, op het einde, van een ‘lachende‘ Groene Specht, vanuit een van de villatuinen aan de Duivelsbruglaan. Met dit mooie weer veel drukte van wandelaars, snelle fietsers, en honden uitlaters, maar ja al rustig vogelend toch weer genoten, houdoe!

Markandalletjes

• Willem beschrijft al de sfeer van de herfst. Wij gaan dat beleven!
• Natuur en kunstwandeling. Kunstenaar Lola Schot laat natuurliefde met gevoel beleven. Zater- en zondag 28 en 29 sept. 13u30-15u30. Wolfslaar. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Karin van den Berg van Waterschap Brabantse Delta meldt terecht trots “Werk aan Markdal-zuid tot stuw Galder afgerond’. Dit najaar aanplant bomen, struiken (en heggen?). Voor gezond water en natuur. Wandel- en fietspaden voor natuurbeleving volgen.
• Plannen voor laatste deel tussen stuwen Galder en Bieberg zijn in de maak. Stuw Blauwe Kamer zou vervallen. Daarmee kan het Markdal aansluiten bij European Dam Removal en World Fish Migration Foundation, die herstel van vrijstromende beken en rivieren in Europa stimuleren. Om overal de natuurlijke dynamiek van stromend water terug te krijgen! Ook goed voor de Otter!
• Stikstof ‘de rechter toetst en heeft laatste woord’. Nieuws uit het oosten: in Someren werd gebruik van stikstofvergunning van lege boerderijen voor verdubbeling van kippenfokkerij NIET toegestaan. Provincie legt dwangsommen op om illegaal doorgaan te stoppen. In Reussel etc. keurde de Rechter stalsystemen voor veehouders af, die niet doen wat ze zeggen. Provincie stopt voorlopig met dergelijke vergunningen.
• Dichter bij huis: in west Tilburg vertelde Jack Wolfs van melkveehouderij Nieuwe Lijn gedeputeerde Oudenhoven enthousiast over “kruidenrijk grasland, waardoor het bodemleven opleeft”. En een gezonde bodem is het begin van alles.
• Vogels: Merkske: duo roepende Raven (Paul Prinsen); jonge Visarend, Slecht- en Boomvalk (Stijn Leestmans). Bleeke Heide: twee Paapjes (Willy Willems, Ria Lambregts), ZEEAREND (C. van Dongen). Markdal: aaseter Zwarte Wouw (Teun, quarterhorse), altijd mooie Zwarte Roodstaart (David Janssens), twee IJsvogels (Peter Schaft, Arjan van Leest).

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge