15-5-2025

Het eerste wat me als onderwerp te binnen schoot toen ik zat te denken aan een nieuw stukje, was de voortdurende en (in mijn ogen) angstaanjagende droogte die we dit voorjaar doormaken. En dan had ik vervolgens kunnen doorfoeteren over mensen die gewoon hun gras blijven sproeien met drinkwater en boeren die roofbouw plegen op onze gezamenlijke grondwatervoorraad. Maar dat ga ik niet doen. In plaats daarvan wil ik eens naar de gevolgen van veranderende weerpatronen op de natuur om ons heen kijken. Door gemiddeld hogere temperaturen zien we verschuivingen in de bloeitijden van allerlei planten (pinksterbloemen bloeien nu meestal al vóór pasen), de trekpatronen van vogels (tjiftjafs, kieviten en ooievaars blijven nu vaak gewoon in de winter hier in Nederland) en de verspreidingsgebieden van sommige vissen (zeebaarzen zijn al heel gewoon in de Noordzee, terwijl de spiering het in Nederland te warm vindt worden).

Als die gemiddelde temperatuursverandering het enige zou zijn, dan zou je verwachten dat we een verschuiving krijgen in dier- en plantensoorten, waarbij zuidelijker soorten naar Nederland komen en andere naar het noorden vertrekken. Dan verlies je wat, maar krijg je er ook weer wat bij. Maar, behalve die geleidelijke verandering is er ook een grotere mate van onvoorspelbaarheid aan het ontstaan van het ene jaar naar het andere. In 2023 hadden we de meeste neerslag die ooit werd gemeten sinds 1906 en dit jaar stevenen we af op een record-droge lente, vergelijkbaar met die van 2018 toen beken en vennen opdroogden.

En veel dieren en planten doen het niet goed op onvoorspelbaarheid. Zo zijn er heel veel vissoorten die voor hun voortplanting afhankelijk zijn van hoge waterstanden in het voorjaar, zodat ze naar hun paaiplekken kunnen trekken. Bij het uitblijven van die grote hoeveelheid water in het voorjaar hebben ze een probleem. Het uitblijven van voorspelbare sneeuwval in de bergen en het kleiner worden van gletsjers zorgen ervoor dat de waterstanden in het voorjaar steeds wisselender worden. Vooral soorten die heel specifieke eisen aan hun omgeving stellen zijn de eerste die last krijgen van onvoorspelbaarheid. Dat zijn de zogenaamde specialisten en dat zijn soorten die nooit heel talrijk waren, maar als typisch worden gezien voor bepaalde biotopen. Zo zijn er bijvoorbeeld de plantensoorten van blauwgraslanden, akkervogels als de ortolaan (uitgestorven in Nederland) en vissen als de kwab-aal, een soort zoetwaterkabeljauw die koel helder water prefereert.

En wat hou je dan over? De opportunisten, de manusjes-van-alles, de generalisten. Die moeten er natuurlijk ook zijn. Gewone baarzen en blankvoorns in het water, zwarte kraaien en kleine mantelmeeuwen in de steden: ze mogen er zijn. Het zijn super-overlevers die zich prachtig kunnen aanpassen en die door hun intelligentie, hun kracht, of hun weinig kieskeurige dieet het toch wel rooien. Maar het zou zo jammer zijn als alleen nog maar die krachtpatsers zouden overblijven en die speciale soorten zouden verdwijnen: een platgeslagen natuur met slechts enkele, talrijke soorten, in plaats van een soortenrijke, biodiverse omgeving.

Er is nog een groep die het prima kan doen in een onvoorspelbare omgeving: de exoten, de soorten die hier van nature niet voorkomen, maar die door menselijk handelen al dan niet expres worden ingevoerd. Niet alle exoten krijgen vaste voet aan wal, maar degenen die dat wel doen zijn vaak die opportunistische, slimme, of agressieve alleseters, zoals nijlganzen, wasberen, of zwartbekgrondels. Die laatste soort is een visje dat de inheemse rivierdonderpad zo goed als compleet verdreven heeft. Zwartbekgrondels en nog een handvol andere grondelsoorten zijn in Nederland gekomen vanuit het Zwarte Zee en Kaspische gebied. Soorten die daar leven zijn compleet aangepast aan grote veranderingen in zoutgehaltes en watertemperaturen die daar van nature altijd al voorkwamen. En nu doen ze het ook erg goed in het snel veranderende en onvoorspelbare Nederland. Ongenode gasten misschien, maar ze gaan niet meer weg.

Leo Nagelkerke, West-BrabantseVogelwerkgroep

Markandalletjes

• Prachtig voorjaar, steeds langer droog, toch volop groen. Mits bodem poreus is en als een spons water vasthoudt onder een mooie anti-verdampinglaag van bloemrijk grasland. Vaak maaien en pletten met machines maakt het dor, beregenen is symptoombestrijding. Gezonde bodem is de basis.
• Veerle Bruning – stikgelukkig en terecht trots - met hand aan de ploeg in prachtige beschutte akkers tussen Koekelbergbos, de Mark en Blauwe Kamer.

  

• Libellen excursie met Jeroen Stoutjesdijk. Zaterdag 17 mei. 10-12u. Start boerderij Wolfslaar. Breda. Natuurvereniging KNNV.  
• Feestelijke opening Vogelbos. Voor (klein)kinderen en (groot)ouders. Zondag 18 mei. 11u. Kinderboerderij MEK Oosterhout. Veerseweg 100. WestBrabantse Vogelwerkgroep. 
• Oosterhoutse Bloemen en Bomen in Heilige Driehoek. IVN stadsplantenwandeling langs kloostercomplexen, landerijen, monumentale boerderijen. Met Guido Gezelle: Mij spreekt de blomme een tale - Mij is het kruid beleefd - Mij groet het altemale - Dat God geschapen heeft! Zondagmiddag 18 mei. 13u30-15u30. Aanmelden website IVN Mark&Donge.
• Vroege Vogels in ochtendgloren met vogelzang. Zondagmorgen 18 mei. 6-9u. SBB boswachterij Dorst met schraal heide- en stuifzandgebied, bossen en waterpartijen. Samenwerking WBr Vogelwerkgroep en IVN. Nationale Vogelweek.  Aanmelden. Website IVN Mark&Donge.
• Bossen van vroege ijstijd tot nu. Wandel excursie  met Rob Koeken. Evolutie van bomen, struiken en bossen. Zondagmiddag 18 mei. 14u-16u30. Start Vallei ven het Merkske. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Echte Koekoeksbloem rose tussen groen. Volop Fluitekruid, maar van de fluit nog geen kruit gewassen. Enith Pieters ziet zestig Oeverzwaluwennesten in bouwzand Tervoortseweg. Dus aannemer moet wachten tot ná het broedseizoen! Jonge ooievaartjes gezien bij Gilzerwouwerbeek door Enith Pieterse (zeker twee snaveltjes), Hondsdonck door Martin Bos (3 stuks), viaduct Effen door Louis de Jong (3 kuikens). Weer succes voor gemeentelijk natuurgebied.
• Volop vogels, zoek de vlinders VOORKOM BOSBRAND!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge   

8-5-2025

Kom horen en kijken in natuurgebied Wouwerbeek! Ik kwam als lid van Flora en Faunagroep op vliegveld Gilze-Rijen zag en hoorde daar regelmatig een populatie boomkikkers, die het daar erg matig deden. Doordat er geen uitwisseling was met boomkikkers uit andere poelen werden deze genitief steeds zwakker door inteelt. Nu zijn er na enkele jaren in ons natuurgebied in Bavel veel gezonde boomkikkers.

De kikker is heel eenvoudig van andere inheemse soorten te onderscheiden door de gladde huid en de egale lichtgroene kleur op zijn rug, en witte buik met ogen van geel tot oranje. Het is de enige soort in heel de Benelux die hechtschijven, kleine schijfvormige structuren heeft aan de tenen en vingers, die doen denken aan zuignappen. Bij het klimmen in bomen speelt de buikzijde ‘n belangrijke rol, door het slijmlaagje aan de buikhuid blijft de kikker beter plakken! Mannetjes worden ± 3 a 4 cm lang, vrouwtjes zijn gemiddeld wat langer ± 4,5 cm.

De natuurlijke biotoop moet bestaan uit een poel met stilstaand water en visvrij zijn omdat anders de eitjes en larve door de vis worden opgegeten. De boomkikker is niet erg kieskeurig maar heeft wel een kleinschalig agrarisch landschap met hagen, houtwallen, weilanden en bosranden en schoon water met een niet te hoog zuurgehalte nodig.

De boomkikker is als alle amfibieën koudbloedig en zit het grootste deel van de dag doodstil op tak of blad. Braam heeft zijn voorkeur en zit daar goed gecamoufleerd en verschalkt zo met zijn lange tong vliegende insecten. ‘s Nachts als er gefoerageerd wordt is de kikker actief.  De voortplanting vindt plaats van april tot juli mannetjes zijn in die periode vaak op de grond of in het water wachtend op ’n vrouwtje hierbij luidruchtig kwakend krek-krek-krek. Als twee mannetjes elkaar te dicht naderen maken ze een ratelend geluid. Alleen de mannen hebben ‘n kwaakblaas en ‘n geelbruine tot grijs geplooide keel die kan zeer ver worden opgerekt en is dan bijna zo groot als de kikker zelf. Het mannetje klemt zich vast aan het vrouwtje, als zij in het water eitjes afzet 200 tot 1400. In klompjes van 5 tot 50 stuks, bevrucht hij die eieren. Deze zijn lichtbruin aan de boven zijde en witgeel aan de onderzijde.

De vrucht ontwikkelt zich snel en het stadium tot embryo kan al na drie dagen zijn voltooid, waarna de larven uit de eieren kruipen, water temperatuur moet 17 tot ruim 20 graden zijn!

Boomkikkers beginnen tussen augustus en oktober met de voorbereidingen voor hun winterslaap, in muizen- of konijnenholen, holle bomen, strooisellaag, boomwortels e.d.

Deze prachtige boomkikker is zo afwijkend aan onze bruine en groene kikker, daar moeten we heel zuinig op zijn. Nee dat is niet genoeg, wij zullen met ons allen zijn leefomstandigheden moeten waarborgen en uitbreiden, maar niet alleen voor deze boomkikkers maar voor heel de natuur en het landschap om ons heen! 

Ad van de Laar – IVN natuurgids gids Mark&Donge

HOERA, EEN NIEUWE AKKER voor Veerle’s Wortels in Breda!

Misschien nooit meer gedacht, maar vasthoudend – soms tegen beter weten in – en alle tegenstand overwinnend is het Veerle en haar honderden medestanders toch gelukt om een nieuwe plek te vinden voor de gezamenlijke zelfoogstuinderij! Iets verderop aan de Koekelberg. Net buiten de formele natuurgebieden. Maar juist variatie en kleinschaligheid zijn de succesfactoren voor de natuur. Zo kan elke soort zijn kans grijpen.

Ook dank aan de bestuurders van Waterschap, Provincie en Breda die uiteindelijk de goede duwtjes gaven! Vrijdag is de pacht ingegaan, compost is gereden, het land geploegd, de uitjes gepoot, bietjes, worteltjes en boontjes gezaaid. Had veel voeten in de aarde, nu handen IN de aarde en vruchten van het land. Uitzicht op het Markdal waar de Koekoek juicht! 

Markandalletjes

• Kastanjebomen showen hun toortsig bloeiende kaarsen aan zonnig voorjaar!
• Ulvenhoutsebos voorjaarswandeling. In mooie maar bedreigde Natura 2000 gebied. Heel drassig, daardoor nooit ‘ontgonnen’. Door stikstof uit landbouw, etc. zeldzame voorjaarsboeiers als Witte Rapunzel, Knikkend Nagelkruid en Bosanemoon ernstig bedreigd. Reddingsacties zijn gestart, maar moeilijk. Zaterdag 10 mei 13.30-15.30. Met IVN natuurgidsen. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Natuurverkennerstocht: Vroege vogelwandeling Merkske. Zondagmorgen 11 mei. 6u-10u. Koffie na. Kans op Nachtegalen in Halse Beemden. Natuurpunt Markvallei. Start bezoekerscentrum Vallei van het Merkske (Klapekster). Kolonie 41. Wortel (B).
• Horeca Breda wil door met Hard Cups! Stelt verbeteringen voor. Succes voor nmv Markkant na vele pittige acties. Via statiegeld drastische afname plastic afval bij festivals, carnaval, etc. Gezond verstand, duurzaamheid en volhouden geeft resultaat!  
• Breda krijgt eerste ecoduct over zuidelijke rondweg. Van autoweg naar fietsstraat geeft ruimte voor groenpassage bevers, otters, vossen en nog meer. Laat de eerste niet de laatste zijn!
• Eerste kano’s hebben nieuwe deel Mark (hoogwatergeul) getest. Kanogoten met borstels in stroomdammen functioneren goed!

  

• Ria Lamberts zag vrouwtje Koekoek bij Merkske. En deze was bruin! Dat bestaat dus ook! Iris van der Vlerk zag IJsvogel bij de Mark. Op ooghoogte, van haar dan! En per 1 mei gaven de Blonde d’Aquitaines van gebr. Brouwers het Markdal van Bieberg tot Markweg weer zijn gezicht. En er is nog veel meer te zien…..

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

1-5-2025

In BN de Stem van maandag: “Ad van de Laar uit Bavel werd vrijdag benoemd tot Lid in de orde van Oranje Nassau! Hij is als natuurgids betrokken bij diverse natuurorganisaties, zoals de Natuurvereniging IVN Mark en Donge en de Stichting Gilde de Baronie. Hij werkt al ruim 25 jaar mee aan de IVN natuurgidsenopleiding. Daarnaast is hij ook nog actief binnen de KBO Bavel: als coördinator van het koor Gaudium Vitae en als vrijwilliger bij Staatsbosbeheer West Brabant”. 

Tot zover BN de Stem. Dus terecht dat Ad als bezige baas deze onderscheiding kreeg.

Zelf weten we dat hij op nog meer terreinen actief is. Neem nou – zeker niet als minste – zijn geregelde stukjes in deze Natuur rond het Markdal, waar hij vanaf het begin zijn warme bijdragen met verwondering en liefde voor natuur in schreef. Inmiddels ruim meer dan honderd-en-tien stukjes!

Bij de laatste natuurgidsencursus kreeg hij van zijn mentorgroep ‘geel’,  als afscheid een fotoboek over zijn bijdragen voor de cursisten. Direct nadat hij zelf natuurgids geworden was, deed hij mee in het cursusteam. Dat was nog in de vorige eeuw (1999!), dus inmiddels 26 jaar! En dat Ad ook actief was in Natuur- en Landschapsvereniging Gilze en Rijen (NLGR) blijkt uit de allereerste ‘Pluim’, die aan Ad toegekend werd! 

Wat de Koning ook niet wist, is dat Ad één van de zes pioniers was die in juli 2006 het bronwater van het Merkske en de Mark in twee dagen over veertig warme kilometers naar de nieuwe haven van Breda droegen. Om daar samen met de wethouder het water al symbolisch te laten stromen! Dat was het begin van de acties voor natuur- en beekherstel van het Markdal. Waar naderhand de Vereniging Markdal door de natuurverenigingen voor werd opgericht, die 100 ha wist te verwerven en het ontwerp met de vrijstromende Mark maakte. Dat nu onder regie van waterschap Brabantse Delta gerealiseerd wordt!

Als je dat allemaal gedaan hebt – met de steun van echtgenote Marce – dan draag je zo’n lintje met ere! En de aanstichter hiervan? George Dirven, de auteur van het standaardboek over het Markdal!

Markandalletjes:

• Het blijft prachtig voorjaarsweer. De eerste bloemen hebben hun zaad al weer verspreid, daar ging het om, doel bereikt!
• Waterschap draagt als nieuwe Djjkgraaf de burgemeester van Winterswijk voor: Joris Bengevoord. Met 40 jaar dan de jongste Dijkgraaf. Met ‘roots’ in Tilburg als student en fractievoorzitter in de gemeenteraad. Wil vooral het waterschap klimaatbestendig maken. Dus werk genoeg!
• Hoopgevend: in Paasvakantie drie enthousiaste jongens (Jord, Luc, Lies) met schepnet visjes aan het monitoren. Natuurlijk stekelbaarsjes, maar ook bermpjes, de zilveren riviergrondels, pos, rivierdonderpad, de Donau marmergrondel en zelfs een jonge meerval. De gegevens gaan naar het Waterschap. Toekomstige natuurbeschermers ?
• Iris Blom (Klimaatburgemeester) meldt: Bijen en biodiversiteit in het museum!
  In het Princenhaags Museum kan je in mei en juni nog elke zondag naar een bijzondere samenstelling komen kijken. Er zijn veel lokale initiatieven te zien die bijdragen aan een bijvriendelijk en biodivers Breda. Veel kennis en inspiratie, waarmee jij ook vast op meer ideeën komt om je eigen omgeving aan te passen of bij te dragen aan een initiatief in de Baronie. Wil je meer? Er zijn ook 2 lezingen en een wildplukwandeling. Laat je inspireren in deze tijdelijke expositie!
• IVN natuurtuin Oranjepolder open zondags vanaf 4 mei. 13-16u. Ontdekplek voor kinderen (en (groot)ouders)  Poelen met kwelwater, hoogstam fruitboomgaard, vleermuizenkelder, insectenmuur, vogel uitkijkpunt, speurtocht waterdiertjes, etc. Om te avonturen met de vrijwilligers. Domeinweg 9. Oosterhout.
• Jan Vermeulen meldt uit het Mark en Leij gebied maar liefst vijfenzeventig Kraanvogels boven de Strijbeekse Heide. Helaas nog op doortocht, al mogen ze best komen broeden! Vanaf half maart werden de eerste Blauwborst en die mooie Gekraagde Roodstaart gezien!
• En Tuinfluiter(s) .. ?. Klein bruin vogeltje, zonder bijzondere kenmerken. Nu door bladeren toch niet te zien. Maarrr … wel goed te horen in Markdal! Prachtige zanger! Te herkennen met de vogelgeluiden app Merlin Bird. Techniek helpt!
• Broedende ooievaars op nieuwe locaties: Bart en Sanne aan de Flodderdreef en bij viaduct Effen. Weer een gemeentelijk natuurgebied! Wordt de Baronie écht natuurgebied? Blijf kijken!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

24-4-2025 (Door gastschrijver Dick Klees – Studio Wolverine)

Onze kleinste roofdieren zijn allen marters. Gekenmerkt door een slank, lang lijf met korte poten en een staart die in lengte verschilt. Herkenbaar aan hun sporen met 5 tenen aan de voorvoeten. Zo’n lang lijf maakt dat dieren erg buigzaam zijn, wat goed van pas komt bij het jagen op prooidieren in dichte structuren. De soorten zijn in oplopende grootte, de wezel, de hermelijn en de bunzing.

Reden om hier eens aandacht aan te besteden is hun zorgelijke bestaan. De door ons mensen gebruikte rodenticiden (gif tegen knaagdieren) is zo werkzaam dat het middels doorvergiftiging ook de natuurlijke knaagdier jagers in hun bestaan bedreigt. En dat is lang niet het enige gevaar, omdat het landschap waarin ze dekking konden vinden opgeschoond is of tijdens de oogst in luttele uren verandert van begroeid naar kaal. Reden voor de zoogdiervereniging om het jaar van de hermelijn uit te roepen. En onze provincie Brabant heeft deze soorten beschermd!

In hun afmetingen vertonen ze telkens een beetje overlap en ook in prooidier keuze. Mannen zijn doorgaans 20% groter dan vrouwen. De wezel (11-25cm) als echte muizenjager is zo klein dat hij muizen in hun gangetjes kan achtervolgen. De hermelijn (16 – 31 cm) al een fikse slag groter bejaagt van muis tot konijn. Al is die laatste prooi eigenlijk te groot. Maar hij slaagt er dan ook voornamelijk in om hem niet met pure kracht, maar met uithoudingsvermogen te overwinnen in een langdurige sprint. De bunzing (50-70 cm)  is al weer een stuk groter en heeft een brede range aan prooidieren. Bunzingen bewonen zowel droge als natte gebieden, met de daarbij horende prooidieren. Muskusrat en konijn kan hij de baas, maar ook een aandeel amfibieën staan op zijn menu. En bij gebrek aan een koelkast om overvloedig eten goed te houden hebben ze een heel eigen methode in gebruik. Ze bijten kikkers in de ruggengraad zodanig dat die verlamd raken. Daardoor kun je een voorraad aanleggen van kikkers die niet weglopen en omdat ze nog wel leven, bederven ze niet. Wreed of slim, aan wie is dat oordeel?

Ieder dier probeert op zijn manier het beste van het leven te maken en dat valt niet mee. Want ze delen ook allemaal de nadelen van een lang lichaam. Hun oppervlakte is te groot tegenover de inhoud, heel inefficiënt om warm te blijven. Dat is dan ook de reden dat zeker de twee kleinste, wezel en hermelijn, om de paar uur op jacht moeten gaan om in hun energie behoefte te kunnen voldoen. Wezels moeten 33 % van hun lichaamsgewicht per etmaal eten en verhongeren al bij 24 uur  en hermelijnen hebben wat meer tijd met 36 uur. (En 23% lichaamsgewicht voedsel/etmaal). De grote verliezen worden onvoldoende goed gemaakt door hun vacht die uit twee lagen bestaat. Onder een laag isolerende wolharen, afgedekt door hardere dekharen. Een kwaliteit die de mens ook niet ontgaan is. Marterbont met als ultiem voorbeeld de koningsmantel, die uit honderden velletjes van hermelijnen bestaat. En dat zijn enkel wintervachtjes, omdat de hermelijn als enige van de marters in de herfst een wintervacht krijgt die wit wordt, met enkel de staartpunt zwart. Een goede schutkleur in winters die wit zijn, maar met de huidige klimaatverandering niet meer zo handig. De witte hermelijnen zijn extra kwetsbaar omdat ze opvallen aan zowel prooi als vijand. Gelukkig dat niet alle hermelijnen vasthouden aan deze gewoonte. Maar een haast onoverkomelijk probleem voor deze roofdieren is de verarming van ons landschap. Gebrek aan schuilgelegenheid in de hedendaagse aangeharkte wereld treft zowel hun voedsel (muis en konijn) als hunzelf door op hun beurt zichtbaar te worden voor grotere rovers. Onze alom aanwezige huiskatten spelen daarin een kwalijke rol, maar ook vogels als reigers, ooievaars, uilen en roofvogels. Waar vroeger een slecht jaar gevolgd werd door een beter, komen die inmiddels niet meer voor.

Dick Klees - Dier-ecoloog, gespecialiseerd in roofdieren

Markandalletjes

• Nu explosie van groene bladeren aan bomen. Geen vogel meer te spotten! Wel te horen! De Merlin Bird app is een wondertje in zangvogel herkenning!
  * IVN natuurwandeling De Broskens (Merkske) flora en fauna rond het moeras.  Zeldzaam mooi kronkelende grensriviertje van Vlaanderen en Brabant. Zondag 27 april. 10-15u. (lunch meenemen). Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Voorstel van Partij van de Dieren om “het Merkske een stem te geven” is aangehouden tot november. Was in Waterschap nog te ‘nieuw’. Nu in de week gelegd tot DB-lid Karin van den Berg de mogelijkheden verkend heeft. Nieuw Zeeland kent dit fenomeen al als eerste. Mooi om via Brabantse Delta de cirkel rond te maken!
• Heropening opgeknapte Kortebeentjespad, voor Snuiters, Snuitjes, Snoeten en Spruiten. Ouderen mogen (op afstand) toezien hoe het jonge grut zich vuil maakt, klautert, rent, rolt, blèt en lacht. Zondag 27 april. 14-17u. “P” Den Rooy. Ulicotenseweg/Meerle (B). Natuurpunt Markvallei. Drankje toe.
• Plataan-Check! Platanen schors zijn maatgevend voor fijnstof in omgeving. Samenwerking Urgenda met WaagFuturelab en ProjectEcorc'Air. Zie website natuur- en milieuvereniging Markkant. Schors verzamelen en opsturen tot 9 mei!
• Natuurherstel: Nieuwe wetlands langs de Broekloop (tussen Valkenberg en Anneville). Lepelaars hebben ze al als voedselbron ontdekt! Dat zit wel goed!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge