Aad van Diemen – natuurgids IVN Mark&Donge – stadsplanten 26-6-2024

De meeste mensen zal het verbazen hoeveel soorten wilde rozen in Nederland worden onderscheiden. Het zijn er minimaal dertig. De term minimaal moet worden gebruikt omdat de discussie over het werkelijke aantal soorten nog loopt. Eén van onderliggende problemen is dat er stabiele kruisingen optreden, waarover het moeilijk besluiten is of dit nieuwe soorten zijn. De rozenfamilie kent wel meer geslachten waarvan de soorten moeilijk op naam te brengen zijn, zoals de bramen, de vrouwenmantels en de kersen en pruimen. 

De bloemen van de veelbloemige roos zijn wit. Ze groeien in een tros van 10-20 bloemen. Het is een struik die tot vijf meter hoog kan worden. De bladeren zijn 7-9-tallig, tegenover 5-7-tallig bij de meeste andere rozen. Onderaan is de bladsteel rafelig door de vergroeide steunblaadjes. Dat is een goed determinatiekenmerk.

De bloemen zijn talrijk en relatief klein. De struik doet wel wat aan een braam denken. Door de rijke bloei wordt hij veel in tuinen en plantsoenen aangeplant, waaruit hij ontsnapt.

Deze roos is oorspronkelijk afkomstig uit Oost-Azië, maar inmiddels wereldwijd verspreid. In Nederland is hij algemeen geworden als inburgerende plant na 2000. Inmiddels heeft hij het stempel ‘invasief’ gekregen. Het succes van de roos dankt hij een paar eigenschappen: hij kan in de volle zon staan en verdraagt schaduw; hij verdraagt zure bodem, maar gedijt eigenlijk op alle bodemtypes; zaden blijven lang kiemkrachtig; vogels hebben een voorkeur voor de bottels en zorgen zo voor verspreiding.

Vanwege een paar van de bovengenoemde eigenschappen, wordt deze roos gebruikt als onderstam voor een aantal cultuurvariëteiten. Rond Breda komen we deze roos hier en daar tegen. Opdringerig en invasief? Welnee. 

Raad van State schorst bouw bij Bavelse Leij

• Gemeente Breda wilde bouwsels in Ecologische Verbindings Zone (EVZ) Bavelse Leij bij Klein Wolfslaar toestaan. Natuurverenigingen De Groene Koepel, Markkant, IVN Mark&Donge, BromN) maakten met advocaat Rogier Hörchner bezwaar. Gemeente stelde: ‘bouwsels zoals zwembad, poolhouse, 17 meter muur en sauna mogen zonder vergunning aangelegd worden. Ze zijn daarom géén obstakel…’ Dat was één van de redenen voor de Raad van State om in spoedprocedure de bouw te stoppen. Andere reden was ‘willekeurig’ gekozen maaiveld peil, waardoor er veel grond opgehoogd kon worden in waterbergingsgebied van Waterschap. Nu kwam het ‘boven water’ gekomen Wateradvies van Brabantse Delta goed van pas! Dat wilde een vrije EVZ. Ook het nog steeds niet vaststellen van de EVZ grenzen zoals de provincie al jaren terug wilde, was voor de Raad van State ook een twijfelpunt. Natuurverenigingen dringen al lang aan vaststelling. Raad van State gaat op 24 september verder, dan in bodem procedure!
• Ondertussen lijkt het streven van Bredaas college, om over EVZ StadsMark en Singels voor de vakantie te besluiten, door gebrek aan overeenstemming vertraagd te worden of (weer) te stranden?

  

Markandalletjes

• Meteo, hoge en lagedruk gebieden, hoe dan ook, uitkomst is een week met prachtig zomerweer! En dat is genieten. En zoeken naar de opgeborgen schaduwzeilen!
• Op Ginnekense Laurentiustoren zag Martijn Wijsman jonge Slechtvalk, gevoerd door vader. Raymond van Breemen (WestBrabantse Vogelwerkgroep) meldt het ringen van liefst drie jonge mannetjes Slechtvalken. Die zijn inmiddels gezond uitgevlogen van de toren van de Heilig Hart kerk. Duurde 40 jaar, maar die is nu behouden als monument met bewoning voor mensen en broedplaats van Slechtvalken. Die vandaar geregeld een stadsduifje pakken! Mooi succes, maar dit jaar geen broedgeval op Grote Kerk.
• Strijbeek vol van wilde dieren! Bij de Goorheining werd een Koningspython gevonden. Een dode. Ontsnapt of uitgezet? Een exoot dus. Ook werd er een wolf gezien. Een inxoot… De buurtapp plofte bekant. 
• Nachtzwaluwentocht. Mysterieuze vogel met kwakend ratelgeluid. Landgoed Den Rooy. Zaterdagavond 29 juni. 21-23u30. Start Parking Den Rooy. Ulicotenseweg 51. Meerle (B). Natuurpunt Markvallei.
• Watervogels op zondagmorgen 30 juni. 7-10u. Waterakkers Teteringen. Start Burg. Verdaasdonkstraat. Gids: Willem Veenhuizen. Graag aanmelden:  Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Jaarlijkse fietstocht natuurvereniging Mark en Leij door natuur van Alphen-Chaam. Zondag 30 juni. Meetrappen? Mail naar Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. of Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Natuurtuin Oranjepolder. Open zondagmiddag 13-16u. Natuur, waterbeestjes, vogels. IVN Mark&Donge gidsen.
• Zero waste week. 1-7 juli. Zie programma: zerowasteweek.nl. Natuur- en milieuvereniging Markkant.
• Peter Cival zag Havik in bomen op landgoed de Klokkenberg. Zoekend naar smakelijke prooien. Op struinpadje langs oever van de Mark tussen hoge rietstengels liet viertal drukke Rietzangers zich goed horen. Én ook goed zien! op nog geen meter afstand. Echt natuurbeleving! Voor wandelaar én vogels! 
• Nog meer vogels: Bleeke Heide, zeven (onzichtbare) Kwartels (Peter&Wendie, Joost Simons). Merkske: vijf Wielewalen (Reinier van Loo, SanderJ). Markdal: twee Scholeksters (Ria Lambregts), baltsende Wespendief, Bosuil, IJsvogel (Dick Groenedijk, Nico Natuur).
• Al gewend aan de kortere nachten? En de vlinders die weer fladderen? 

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Marcel Elshout, Imker, IVN Natuur- en Biesbosch-gids 20-6-2024

Ondanks  regen, storm en onweer blijken bijen echte diehards. Het mogen en moeten zelfs, zit in hun evolutionair patroon, ze gaan zwermen. Ze gaan gezamenlijk de buitenwereld opzoeken voor een nieuwe plek, een nieuwe ontdekkingsreis. Eigenlijk zijn  honingbijen bosbewoners, en als ze in een zwerm hangen gaan ze vandaar via verkenners op zoek naar een geschikte huisvesting, een holle boom is natuurlijk ideaal, maar die zijn in het hier en nu, niet zo maar  voorhanden. Een imker kan daarom ook voor huisvesting zorgen. In onderhavig geval een grote kast, vanwege de grootte van het volk. Het is begin juni, dus is de linde in verschillende gradaties drachtboom, samen met veel andersoortige bloemen en zijn de bijen in aantocht. Zij allen vragen als waardbloem om aandacht en lokken met hun stuifmeel en nectar.

Bijen, vlinders, zweefvliegen en tal van andere insecten hebben een evolutionair  gegroeid   boeiend pact met de bloemen gesloten, tot beider  voordeel. Ze verlokken en verleiden elkaar, waar ze beiden een vruchtbaar resultaat uit halen. Ik wens alle bloembezoekende insecten  veel nectar en kleurrijke pollen toe. En alle gastvrouwen en gastheren, die deze  bezoekers willen en mogen verwelkomen een leuk onderonsje in hun gezamenlijke avontuurtjes, en dat wereldwijd, per slot van rekening wonen we in een geglobaliseerde wereld, wat dat dus dan ook moge zijn.

Ook Sofie, Noortje en Mijntje, die ik als Biesboschgids, tegenkwam op het bruggetje van Sint Jan stralen deze blijdschap op hun manier uit met het tonen van hun prachtige creatief  samengestelde  bloemenarrangementen. Wat een rijkdom, als je daar zomaar zo van kunt genieten en deze op hun manier kunt uitstralen. Drie dames leuk, dat ik  jullie daar heb mogen ontmoeten, en bedankt voor het laten zien van jullie  bloemrijke creaties!.

Markandalletjes

• Zon heeft midzomerse kracht, als de wolken willen! Toch een belofte voor wat er nog gaat komen?
• Big Jump komt op zondagmiddag 14 juli bij Landgoed de Klokkenberg. Nu ook in Nederland: jaarlijkse Europa brede actie voor schoner en gezonder rivierwater, ook in de Mark. Nog steeds te veel nurdles en kunstmest. Initiatief Vereniging Markdal en Belgische Natuurpunt Markvallei, samen met Landgoed Klokkenberg en Ulvenhout Leeft. Ook een spetterende boodschap afgeven? Noteer, kom en spring mee!
• Ontbrekende Waterbrief over EVZ langs Bavelse Leij (Klein Wolfslaar) werd opgevraagd door Adviesgroep BromN. Brabantse Delta wil ook 25 meter vrije ecologische verbindingszone, net als natuurverenigingen.
• Brabants Zeisteam in oprichting oefende in de beemden van het Merkske. Met ervaren zeisinstructeurs van Natuurpunt Markvallei. Om volgend jaar ‘internationaal’ aan het zeistoernooi van Markvallei mee te doen. Ook belangstellend naar ambachtelijk zeisen? Laat maar weten.
• Zomer kwartaalblad Puur Natuur meldt dat Natuurmonumenten natuurgebieden wil uitbreiden met ruimte voor recreatie. In het Markdal komt zo’n 100 ha natuur erbij, dus ook meer ruimte voor natuurbelevende recreatie? In plaats van geruchten om bestaande routes op te heffen? Puur Natuur komt gelukkig ook in Roosendaal op regionale NM werkkantoor.
• Vlinderexcursie KNNV. Zaterdagochtend 22 juni. 10u30-12u30. Vertrekplaats. Zie website KNNV Breda.
• Natuurwandeling Dorst: Van kwekerij naar landschapstuin. Toon Thielen toverde traditionele kwekerij en tuincentrum in 20 jaar om tot natuurlijke tuin door grond terug te geven aan de natuur. Nu gezonde planten, bomen, bloemen , poelen en vijvers zonder bestrijdingsmiddelen en kunstmest. Zaterdagmiddag 22 juni. 13u30-15u30. Met informatie kraam voor en na. Aanmelden website IVN Mark&Donge.
• Midzomerfeest Voedselbos Gilze Rijen. 22 juni. 10-17u. Vruchten plukken. Kinderactiviteiten. Stropop maken. Zomerkrans. Hapje en drankje. Parkeren bij Warande 92a.
• Blikvangers op Bleeke Heide: drie Lepelaars (Peter van Hoek), Zomertaling, vier Ooievaars, Regenwulp baltsend (Erik-Jan Beenackers), vijf grote Zilverreigers (Reinier van Loo). Merkske: Zes Wulpen (Stijn Leestmans), vier Wielwalen, baltsende Nachtegaal en jong (Ted Overmeer). Markdal: Goudhaan (Maurice Peters), Scholekster (Kees Kammeraat), twee Gierzwaluwen, IJsvogel (Jarek van Houten), twee Grote Gele Kwikstaarten, Klokkenberg meander (Jeroen Stoutjesdijk).

Joop van Riet - Natuurgids IVN

Ad van de Laar - IVN Natuurgids Mark&Donge 13-6-2024

Wij mensen hebben iets met bomen, vooral omdat ze groot, dik en erg hoog zijn gegroeid. Echt kolossaal zijn en dat ze vooral zo oud hebben kunnen worden. De silhouetten van de grote kolossen zijn ook bijzonder. Heel  vaak zijn dat ook bomen die gezichtsbepalend zijn en heel je leven lang er al staan. Zo beleef ik het weer in het bos, dat is ook anders dan buiten het bos. Daar is veel meer wind en met zon in het bos zijn de bomen de parasols. Heel vaak hoor je: “als deze boom kon praten, wat zou hij je dan een hoop kunnen vertellen!” En omdat ze zoveel hebben meegemaakt, zouden bomen ook wijs zijn: een eigenschap die zich ontwikkelt met de jaren. 

De in noordelijke landen meest gewaardeerde boom is toch wel een stoere en mannelijke eik. Daartegenover staat de lieftallige en vrouwelijke linde, vooral in Brabant heel erg gewaardeerd. Beide bomen worden makkelijk eeuwen oud. Deze bijzonderheid wordt nog ‘bijzonderder’ als deze exemplaren de kinderen zijn van voorouders, die altijd al in deze omgeving hebben gestaan. Zulke groeiplaatsen mag je - met enige fantasie - bomen van het oerbos noemen. In het Liesbosch heeft jarenlang een lapjes-, koorts- of spijkerboom gestaan, die scheen op bijzonder energieke natuurlijke plekken zijn stam met lapjes te behangen. Of waren het mensen die bij voorkeur in de vroege ochtend, een lapje stof van kleding die men ’s nachts op het lichaam had gedragen, er op spijkerden? Andere mensen mochten hiervan geen getuige zijn. Men hoopte hierdoor verlost te zijn van een pijn of kwaal. Om een einde te maken aan dit heidens gebruik werd deze eik op 21 juni 1931 omgehakt. In 1944 leefde het gebruik plots weer op nu met een naburige plataan als doelwit. Na wat strubbelingen is dit  gebruik door de eigenaar -Staatsbosbeheer - in genade aangenomen. De boom  was vooral  in trek bij stellen met een kinderwens.

Scheibeuken werden vaak aangeplant op de hoek van een perceel en bleven daar jaren staan, dat was een vast punt voor altijd. Na een bijzonder hevige novemberstorm, die het Mastbosch in 1800 plat blies, koos men voor een herinrichting met rechthoekige bosvakken en lijnrecht op elkaar staande dreven. Dat vond men functioneel en tevens mooi. Voor de markering kwamen op de hoeken scheibeuken te staan. Een indrukwekkend exemplaar stond op kruispunt Lange dreef Oude Postbaan in het Mastbos in Breda. De boom gaf aan waar een perceel eindigde en in welk jaar was aangeplant. Door de jaren heen heeft de beuk zijn functie verloren, maar Staatsbosbeheer had de schoonheid op tijd erkend en hem begin van deze eeuw vrijgezet en zodat die mooi kon blijven staan. Helaas is hij door de storm in 2018 omgewaaid. Jammer, velen kenden deze reusachtige beukenboom als een parasol met een diameter van wel 30 meter. In zijn stam waren vele teksten in zijn schors gekrast.

De grote eik die ter hoogte van Ulvenhout in de middenberm van de van de A58 staat, is een van de bekendste bomen van Nederland. Het heeft een vermogen gekost, om bij de aanleg van de A58 de boom te laten staan met vervolgens de vele maatregelen om de boom te verzorgen, zoals met wateraanvoer.  Elke dag wordt hij aan beide zijde gepasseerd door duizenden automobilisten De eik maakte ooit deel uit van een van de oprijlanen van het dicht tegen de A58 aan gelegen landhuis Anneville. uit 1851. Ook heeft voor mij de Eiken Mik aan Royaaldreef in het Ulvenhouts Bos al als kind veel indruk gemaakt. Er was daar eerst de stam en op een hoogte van ± 2 meter een splitsing van de stam en dat was dan de Eiken Mik! Ook de paardenkastanje bloeit rond deze tijd met prachtig grote bloemen en een erg mooie bloeivorm. Inderdaad ik zelf bewonder ook heel veel soorten bomen!

Markandalletjes

• Wisselvallig midzomer weer, dus na regen komt zonneschijn?!
• Fractie Water Natuurlijk vraagt via bestuurslid Gert Logt aan DB Brabantse Delta wanneer de Kerselse Beek in Galder als Ecologische Verbindings Zone (EVZ) ingericht gaat worden. Dat is in 2019 in bestemmingsplan Alphen-Chaam afgesproken. Ook wanneer wordt de leefomgeving voor de Steenuil daar hersteld?
• Koloniën van zonnigheid. Zondag 16 juni. 10-12u. Met gids in cultuurlandschap Unesco Wortel-Kolonie. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei
• Slootjesdag in Natuurtuin Oranjepolder. Ontdek natuur onder water. Met schepnet. Voor kinderen, ouders, Opa’s en Oma’s. Vrije inloop 13-16u. zondagmiddag 16 juni. Domeinweg 8. Oosterhout. IVN Mark&Donge.
• Dorpsplantenwandeling Princenhage. Zondagmiddag 16 juni. 13u30-15u30. Verrassende natuur in versteende omgeving. Nieuwe natuur uit boek Stad en Plant. Aanmelden. Zie website IVN Mark&Donge.
• Drie jonge ooievaars uit nest van vijf in Hondsdonck groeien voorspoedig bij Martin en Elvira. Martijn Wijsman ziet pa Slechtvalk zijn jong voeren op toren Ginnekense Laurentius Kerk. Zwartkopjes zingen ook in de regen, even uitbundig. Kijk, luister en geniet, met of zonder paraplu…

Joop van Riet – Natuurgids IVN Mark&Donge

Aad van Diemen – natuurgids IVN Mark&Donge - Stadsplanten 23-5-2024

De Amerikaanse eik (Quercus rubra) is een boom uit het oosten van Noord-Amerika. In Nederland is hij er sinds 1825. Aanvankelijk als sierboom, maar daarna ook in bossen. Je kunt je afvragen wat de bosbouwers destijds bewogen heeft deze boom te introduceren. Het hout is van matige kwaliteit. Het is wel zo, dat als hij jong is, snel groeit en weinig last heeft van ziektes. Maar dat zijn toch hoogstens bijkomende voordelen. 

De boom is het beste te herkennen aan de bladeren. Die zijn tot 20 cm lang en tot 15 cm breed. Dit zijn wel maxima, maar neemt niet weg dat het blad relatief groot is. De bladen zijn van éénderde tot halverwege ingesneden en de lobben lopen uit in een karakteristieke scherpe punt. Zoals bij alle eiken het geval is, is ook bij deze eik de symmetrie van beide bladhelften slordig. De stam is aanvankelijk grijs en wordt bij het ouder worden bruin. De schors wordt wel iets gegroefd maar lang niet zo als bij de zomereik of wintereik. Dit onderscheid is alleen bij oudere bomen duidelijk. Tenslotte is de eikel onderscheidend, maar die moet er wel zijn. Bij de zomereik is de eikel langwerpig: tweemaal zo lang als breed. Bij de Amerikaanse eik is die gedrongen: maar eenderde langer dan breed.

De bladeren verteren slecht en zijn daarom ook in de winter een bruikbare determinatiehulp. Heb je ze een keer gezien, dan herken je ze altijd. Het slechte verteren van de bladeren is een van de redenen dat men de boom in de bossen liever niet ziet. Er ontstaat een dikke strooisellaag van bladeren die ondergroei verstikt, dan wel belet zich te vestigen. Ook het aantal insecten dat leeft op deze eik is vele malen minder dan op de inlandse eik. Op Amerikaanse eik vind je amper 20 soorten insecten, terwijl er dat op zomereik minstens 400 zijn.

Kortom, ecologisch is het geen aanwinst. Toch is dat ook een kwestie van tijd. Geleidelijk zal het aantal insecten op de Amerikaanse eik toenemen, maar voordat het aantal van 400 bereikt is, moeten toch in termen van 1000 jaar en meer rekenen. Recent heeft zich een Amerikaanse microvlinder, de ooglapmot, gevestigd als soort van de Amerikaanse eik. Nog 379 te gaan!

De Amerikaanse eik kleurt in het najaar in één keer rood. Daar dankt hij zijn soortnaam rubra = rood aan. Zowel de wetenschappelijke geslachtsnaam ‘quercus’ als de Nederlandse naam ‘eik’ hebben wel bekende oudere naamvormen, maar daarvan is geen nadere duiding bekend.

Een laatst determinatiekenmerk: kom je in een bos een boomstomp tegen die weer volop is uitgelopen, dan is de kans groot dat het een Amerikaanse eik is. 

Markandalletjes

• Pinkendagen voorbij, volle maan, dampig, mooie sterrenlucht?
• IVN Natuurwandeling door herstelde 20 jarig Biebergdeel Markdal eindigde verrassend bij Ulvenhoutse paardentram! Bij Strijbeek liggen de stortstenen voor de  door te graven inlaat voor ‘vrijstromende Mark’ klaar.
• Naast laarzenpad zuid van SBB kantoorboerderij bijzondere Grote Ratelaar, Moeraskartelblad, etc. te zien. Parasiteren op grassen. Kenmerkend voor schrale moerasgrond. Gelukkig ook met veel kwel. Mooi resultaat van beheer.   
• Nu het ‘jaar van de kokerjuffer’. Wie … is dat? Ontdek het zelf met netje aan waterkantje. Klein kokertje met sprietjes? Dat is ‘m! En voor info: internet helpt! Anders IVN Oranjetuin wel! Open elke  zondagmiddag. 13-16u. Domeinweg 9. Oosterhout.  
• Tweede kamer en demissionair minister Adema wilden meer subsidie voor omschakelen of stoppen van piekbelasters. Huidige regeling te krap voor piekbelasters Ulvenhoutse Bos. Wat zal nieuwe regering doen? 
• Provincie deadline voor vervangen verouderde stalsystemen met te veel stikstof heeft uitzonderingen voor natuur inclusief boeren. 
• Oehoe’s in Nederland nemen toe. Vorig jaar prikkeldraadslachtoffer herstelt in Zundertse Vogelrevalidatiecentrum. Nu broedend in Buisse Heide! Goed werk Vogelrevalideerders!
• Vroege Vogelexcursie Vierde Bergboezem. Zaterdag 6-9u. 25 mei. Start “P” Asterdplas-Rietdijk. Doelgroep: Kleine Karekieten, Tuinfluiter, Havik, Blauwborst? Erik van Boxtel. Westbrabantse Vogelwerkgroep. 
  * Zintuigenwandeling Vrachelse Heide. Wat horen, voelen, proeven, ruiken we met gesloten ogen? Beleef de natuur intensief anders. Zondag 26 mei. 13u30-15u30. Aanmelden. Website IVN Mark&Donge.
• Vogels: Hoogstraten. Natuurpunters Markvallei ringden drie jonge Slechtvalk mennekes in Katharinatoren. Zonder hoogtevrees! Pluim! Bleeke Heide: Visarend, Boomvalk (Rogier van Vliegen!). Merkske: baltsende Kwartels, Wielwalen (vader, zoon Leestmans). Markdal (ook bij Galder): Jannes van Hoek, Nico Natuur, Harry van Vugt melden: Bosrietzangers, Tuinfluiters, Grasmus, Lepelaar, Oeverloper, Koereiger, Bonte Vliegvanger en eerste paarsblauwe Bosbeekjuffer. Wat een paradijs!
  Joop van Riet – IVN natuurgids Mark&Donge