Ad van de Laar – natuurgids IVN Mark&Donge  29-2-2024

Leven na de dood. Het vergaan van het een is het begin van een nieuw leven. Het streven in de natuur om iets in zijn oude glorie te herstellen is even menselijk als tevergeefs. Veel schoonheid is nu eenmaal op haar best als het aan het vergaan is: de afgevallen bladeren, afgebroken takken en de omgevallen bomen. De natuur breekt het af ruimt het op, zorgt voor voedsel woon- en levensruimte voor het nieuwe leven op een heel natuurlijke goede manier, zoals dat gebeuren moet. Water dat overal is, waar geen woestijn is. Het komt uit de lucht vallen en stroomt van de bergen naar beneden, het komt als kwelwater diep uit de grond, capillair kruipt het in de smalste spleten omhoog en overal sijpelt het achter. Water is begin van leven en het begin van het verval, de zuurstof en bacteriën die worden meegevoerd vormen de voorhoede van de tand des tijds. Zoals een konijn enkele dagen na zijn dood weer tot leven komt door het gekrioel van maden en ontbinding is verandering, en verandering is leven. Natuur is een momentopname elke dag, anders nooit meer het zelfde, steeds heel erg boeiend.

De enge dromen. Met een menselijke arrogantie blijven we trachten de natuur te reguleren op ‘n onnatuurlijke manier. De stikstof uitstoot is een stof om van te stikken, het moet terug gedrongen worden! Laat het bij dromen blijven. Laat  ons goed beseffen dat natuur voor ons noodzakelijk is en die we niet kunnen missen!! Maar voor de natuur zou het een zegen zijn, zonder de mensheid, ze zou ons niet missen. 

Markandalletjes

• Gefeliciteerd Ad! Met je honderdste stukje! Steeds in je eigen natuurverwonderende stijl! Als een van de eersten schrijf je voor Natuur rond het Markdal, waarvan nu het 800e stukje! Dankzij jou en uitgeverij EM de Jong, pas sinds 2007! Welkom in club van honderd!
• Overal meldingen van ooievaars op nesten. Niet volgens de kalender, wel volgens het weer! Laatste drie jaar vlogen er in de Baronie 13, 14 en 16 jongen uit! En dit jaar? We gaan het beleven. De Baronie is een echt ooievaarsgebied geworden, dankzij veel natuur met hun voedsel!
• ‘Bomenridders’ in Zundert slaan alarm. Gemeente wil bomen tot 80 cm diameter vergunning vrij laten kappen. Dus ook eiken, beuken etc. van meer dan 100 jaar! Daar gaat het Zundertse boomkwekers imago! Teken daarom petitie "reddezundertsebomen" is de oproep. Ook van buiten het Zunderste. Om zo’n kaalslag in een vrijstaat te voorkomen. Zie:   https://reddezundertsebomen.petities.nl.
• Wakker Dier pluimt Albert Heijn, Ekoplaza, Odin als voorlopers naar plantaardig vlees. Er zijn ook achterlopers. Gaan ze sprinten of uitvallen? Ook acties voor ‘kalverliefde’ melk en tegen sloopmelk.
• Lezing/film: “Bever in Nederland”. Willy de Koning. Woensdag 6 maart. 20u15. Wegwijzer. Steendorpstraat 2. Breda. Aanmelden: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Vlaamse lezing: “Waarom ‘ollanders’ zo ‘ollands’ zijn?”. Door journalist Patrick van Gompel. Vrijdag 8 maart 19u30. Klapekster. Kolonie 41. Wortel (B). Inschrijven via www.natuurpuntmarkvallei.be.
• Extra en laatste knotochtend. Zaterdag 9 maart. 9u. In nieuw natuurperceel R.Dijkman. Tussen Koekelberg3 en de Mark. Kandidaat knotters welkom. 
• Bleeke Heide: zeven Grutto’s (Bianca Ansems), tweehonderdvijftig Wulpen. Merkske: zeventien Grote Zilverreigers, duizend Kolganzen (Stijn Leestmans), drie opvliegerige Houtsnippen (Ted Overmeer). Markdal: één Goudvink bij Bouvigne (Helmut van Pelt). Huismussenkolonies in Dillenburgstraat! Verschil moet er zijn! 

Nooit van gehoord, zeker? Nee geen wonder. De mensen van de stikstofgroep en BromN groep ook al niet. Maar de belangstelling werd snel groot toen bleek dat deze Ecologische Autoriteit (EA) advies geeft over het natuurherstel van het Ulvenhoutse Bos! Dan staat ieder op scherp! De EA heeft namens de regering en ministerie van LNV de taak om de provinciale natuurherstelplannen voor Natura2000-gebieden te toetsen op de  wetenschappelijke kwaliteit en zo de provincies te adviseren. Ze zijn onafhankelijk, gevestigd in Utrecht en werken onder minister Christianne van der Wal van Natuur en Stikstof.

Zo kregen ze via de provincie ook het natuurherstelplan voor het Ulvenhoutse Bos op tafel. En hun advies daarover is er nu. Om te beginnen als eerste: “er treed verslechtering op in het Ulvenhoutse Bos! Verdere verslechtering wordt verwacht!” Met als niet mis te verstane waarschuwing: “het is wettelijk NIET toegestaan te wachten met maatregelen totdat verdere verslechtering optreedt!” Of te wel de overheden, die mooi overleggen in een Gebieds Gerichte stikstof Aanpak (GGA), worden dan overtreders van de wet! Mooi voor zo’n ouderwetse Veldwachter om ze in het cachot te gooien! Maar dat was vroeger en of dat nu zou helpen?

De EA adviseert als eerste van de extra maatregelen vooral het verminderen van de stikstofdepositie door maatregelen aan de bron. Want aan de sterke bramengroei in het Ulvenhoutse Bos is te zien dat de kenmerkende voorjaarsplanten anders zullen verdwijnen. Aanpak bij de bron betekent omschakelen van nabije piekbelasters naar duurzame landbouw of sanering. Volgens de GGA is ruim de helft van de binnenlandse stikstof op het Ulvenhoutse Bos afkomstig uit de landbouw. Consumenten en wegverkeer volgen met elk zo’n 15 %. Dus de moeite waard om zeker de nabije piekbelasters te verduurzamen. En daarvan is al twee jaar een inventarisatie bekend, dankzij de 'stikstofgroep'. Maar de GGA had die informatie niet aan de geïnteresseerde EA gestuurd…

De focus op aanpak bij de bron van piekbelasters is ook waar de natuurverenigingen Markkant, Groene Koepel, IVN Mark&Donge en adviesgroep BromN de Bredase gemeenteraad voor oproepen. Terwijl de wethouder namens B&W erkent dat er spoed nodig is en daarom de provincie vraagt om vaart te maken!

De natuurverenigingen vinden dat te beperkt en het missen van kansen. Breda heeft zélf twee ijzers in het vuur. Dus een combinatie met het natuur- en beekherstel van het Markdal ligt voor de hand. Ook daar is omschakeling naar duurzame landbouw nodig, waar ook flinke budgetten voor bestaan. Maar combinatie van budgetten blijkt heel moeilijk te zijn, elk heeft zijn eigen hokje… 

Bijzonder is dat de EA ook ingaat op de recreatiebeperkende plannen en het hondenkeutelbeleid van SBB in het Ulvenhoutse Bos. Natuurlijk moeten honden aangelijnd zijn en baasjes poepzakjes meenemen, maar de EA zegt: kijk eerst eens om hoeveel stikstof op het totaal het gaat en stel dan je prioriteiten. Vrij vertaald ‘ga niet met een kanon op een mug schieten’. Dat zal schadelijk zijn voor het draagvlak voor de stikstofaanpak en natuurherstel. En staat haaks op het streven om door recreatieve natuurbeleving de waardering voor natuur te versterken.

De Bredase gemeenteraad heeft deze week de kans om zelf te zeggen hoe het sneller moet. Om zo te zorgen dat de wet niet overtreden wordt! 

Markandalletjes

• Katjes bloeien aan de wilgen, krokussen kleuren de plantsoenen, vogels zingen al weer vroeg, woerden bewaken hun eendje, zweefvliegen ontluiken om door een vogel gepakt te worden, ooievaars stuiteren al weer bij de nesten. Het is pas februari en al lente!
• Waterschap beantwoordt vragen fractievoorzitters Ron du Jardin (Water Natuurlijk) en Peter von Meijenfeldt (Natuurterreinen). Gegraven sloot bij Ulvenhout is illegaal, waterhuishouding en bodem moet hersteld worden. Strafrechtelijke of bestuurlijke procedure tegen buurman.   
• Gemeente Breda gestart met herstelmaatregelen voor meer biodiversiteit op 60 ha Galderse Heide. Door deskundige Bosgroep. Met oog voor natuurbeleving en recreatie: “want mensen moeten er ook van kunnen genieten. Uiteindelijk is het hun belastinggeld”.
• 100 mensen in een overvolle zaal, geboeid door 20 jaar winterse roofvogeltellingen van Raymond van Breemen. WBr Vogelwerkgroep. Waarschijnlijk een record!
• IVN zondagmorgenwandeling Landgoed Oosterheide. 25 feb. 10-12u. Vroegere legeroefenterrein van King Billy (Willem III) met tienduizenden soldaten. Nu Natuurmonumenten-buffer tussen Oosterhout en Breda. Aanmelden website IVN Mark&Donge.
• Bleeke Heide: vijftien Veldleeuweriken, vijftig Puttertjes (Martin van Leest), zeven Pijlstaarten, vijftig Wulpen (Perry de Louw). Markdal: IJsvogel bij Bouvigne (Hans van Kluiven). Elf Watersnippen bij Griendje.
• Te horen, koolmees en  roodborst, en .. en .. nog iets? Heel luid! Ja, uit de braamstruik, Markdal’s allereerste Cetti’s zanger? Kleine luide bruine zanger, uit Middellandse Zeegbied. Pas sinds vijftien jaar in NL. Nu ook in Markdal. Dag kon niet meer stuk! 

Joop van Riet – IVN natuurgids Mark&Donge  

Dorine Verheijden-Lels, bestuurslid Natuur en Milieuvereniging Markkant 15-2-2024

Pakweg anderhalf jaar geleden is Natuur en Milieuvereniging Markkant Breda gestart met het Vlechthaag-project. De vereniging wil in 5 jaar tijd, dwars door Breda, een 30 km lange haag aanplanten. Het tracé moet gaan lopen van het plaatsje Den Hout ten noorden van de stad, waar de oudste boom van Nederland ofwel de zogenaamde Heilige Eik staat, naar het ten zuiden gelegen dorpje Galder met zijn Sint Jacobskapel. Met het project wil de vereniging een groene penseelstreek door de stad trekken. Het geheel wordt ‘vlechthaag’ genoemd omdat de hagen als het ware de wijken van onze ‘Stad in een Park’ met elkaar vervlechten. De aanpalende bewoners, met hun verschillende culturen, worden zo verweven met hun groene omgeving. De hagen kunnen zelf ook, zoals eeuwenlang gebeurde, gevlochten worden. Maar dat is nogal een klusje en daarom niet overal haalbaar. Vroeger waren de vlechthagen kenmerkend voor het Brabantse landschap. Ze dienden als veekering of, voor mensen, als beschutting tegen weer en wind.

Omdat de route van de Heilige Eik, waaronder ooit pelgrims rustten, naar de Sint Jacobskapel loopt staat het hele project in het narratief van een Camino naar Santiago de Compostella. Het idee is dat de haag een wandelroute omzoomt zodat zowel wandelaars (pelgrims) als planten en dieren een veilig heenkomen door de stad richting het zuiden kunnen vinden. Links en rechts krijgen ze poosplekken aangeboden. Deze rustplekken worden biodiversiteitskapelletjes genoemd.

Waarom dit project? Natuur en Milieuvereniging Markkant Breda staat voor ‘schoonheid van landschap, natuur en milieu in de regio Breda!’ (zie ook www.markkantbreda.nl ). De vereniging staat dus voor vergroening en verduurzaming van de leefomgeving. Met de vlechthaag wordt een ‘markkante’ stap gezet in die richting. Bovendien verweeft zo’n natuurlijke corridor de stad met zijn ommelanden.

Wat betekent dit voor het Markdal? Voor het Markdal zou het hele project een schilderachtig landschap opleveren. Je krijgt coulissen en dat geeft diepte in de beleving. Ook zijn heggen en hagen, in welke vorm dan ook, een aanwinst voor al het leven. Denk aan eetbare heggen voor koeien, fruit-dragende heggen voor mensen, rommelheggen als beschutting voor klein wild, hoge uitschieters voor roofvogels en lage heggen voor mussen. Vooral het idee dat vele soorten planten door elkaar groeien betekent een enorme winst voor de biodiversiteit. Heggen bieden bovendien beschutting en maken schuilen mogelijk. Kortom het dal zou er veel vriendelijker door worden en minder de technische uitstraling van landschaps-ingenieurs hebben. Minder hekken en palen en minder als gekunstelde natuur. Het landschap wordt spannender, levendiger en verrassender.

Hoe loopt het? Het hele project is een proces van lange adem. Iedereen is enthousiast als je het vertelt, maar als het op invulling aankomt zijn grondeigenaren als Staatsbosbeheer en het Waterschap niet thuis. Bezwaren en moeilijk doen voert ook bij boeren de boventoon. Maar de gemeenten zijn enthousiast en dat geeft de burger moed. Het is dus veel praten, veel oplossingen aandragen en vooral denken in kansen.

Wanneer is het afgerond? De werkgroep Vlechthaag gaat ervan uit dat het project in 5 jaar tot stand kan worden gebracht. Maar wie weet moet er wel wat verder vooruitkijken worden gekeken. Is 2030 niet een mooi jaartal?

Markandalletjes

• Grote bonte trek van ‘boven die grôôte slóót’ is plots weer terug. Blijft wisselvallig.
• Voedselboswerkgroep van NLGR ontvangt 7.500 euro van jubilerende Rabo voor Voedselbosplan in Gilze! Proficiat!  
• Landschapwandelaars spraken op Blookweg met levend tijdbeeld. De laatste Bavelse boer met melkoeien. Die houdt zo het Bavelse dorpswapen met koe in ere. Ooit had hij zo’n 70 collega’s, met wel 500 koeien… Da’s pas extensief!
• IVN Boomkikkerroute bracht wandelaars van Bavel naar Vliegbasis en via Molenschot,  Dorst en Bavelse Berg weer thuis, steeds omzoomt door muziek van carnavalsoptochten uit omliggende dorpen. En dat allemaal onder een zonnig gesternte!
• Libellen en vlinders van het Merkske. Bart Hoeymans en Wim Verschraegen presenteren de ontwikkeling van die prachtige fauna. Vrijdagavond 16 feb. 19u30 in de Klapekster. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Koloniewandeling met erfgoedkenner Els Hofkens. De Klapekster. Zondagmiddag. 18 feb. 14u. Kolonie 41. Wortel (B). Zie Natuurpunt Markvallei. Ook om Carnavalstoet te mijden. Of te bewonderen!  

  

• Onze invloed op de Biodiversiteit. Peter Voorn laat onze omgevingsinvloed zien. Positief of niet? Dinsdagavond 20 feb. 20u. De Vlieren. Nolensplein1. Breda. KNNV – Natuurplein de Baronie.
• Bleeke Heide: Ruigpootbuizerd (Ward van Breukelen), twee Waterpiepers (Hans Diepstraten). Chaamse Bossen: piepkleine Bokje, vier Houtsnippen (Alex Zuijdervliet). Markdal: tien Appelvinken (Huub Don), twee Goudvinken (niet projectontwikkelaar, wel Jarek van Houten). Vier Grote Zaagbekken, mooi maar op Asterdplas

Joop van Riet – IVN Natuurgids Mark&Donge

Aad van Diemen – Natuurgids IVN Mark&Donge 8-2-2024

Sommige bomen kosten wat meer moeite om die op naam te brengen dan andere. Bij mij was dit zo voor een aantal bomen op de geluidswal bij Bavel. In 2011 is daar een zeer hoge geluidswal opgeworpen die aan de kant van de woningen is ingezaaid met een Zuid-Frans kruidenmengsel. Aan de snelwegzijde heeft men de natuur haar gang laten gaan. Beide besluiten leveren tot op de dag van vandaag een niet opdrogende bron van plezier en verwondering op. Na een zestal jaren verschenen aan de snelwegzijde een achttal kleine  bomen met bloemen. De meeste witbloeiend, een paar meer roze. Het blad van de meeste is groen, maar er zijn er met echtde  rood blad, en andere met een rode zweem. Het zijn  alle duidelijk zaailingen en het zijn duidelijk kersen. Geen zoete kers (Prunus avium) en geen vogelkers (Prunus padus), maar wat dan wel ? Er waren drie kandidaten: zure kers (Prunus cerasus), kerspruim (Prunus cerasifera) en de bastaard van de sleepruim (Prunus spinosa) en de pruim (Prunus domstica).

Duidelijk werd dat voor determinatie de bloem, blad en vrucht bekeken moesten worden. Dat hield in dat er meermalen teruggekeerd diende te worden, plus dat er naar diverse typen gekeken moest worden. Het duurde een paar jaar voordat voldoende systematiek in de waarneming had post gevat. Determineren gaat standaard volgens Heukels Flora. De oude editie die ik toen gebruikte gaf geen soelaas, maar ook in de nieuwe is het verwarrend dat het zeer kenmerkende voorkomen van doorns bij de kerspruim niet wordt genoemd. Dit kenmerk wordt in een andere veldgids juist als een eigenschap gemeld, waardoor hij geschikt is voor het vormen van ondoordringbare heggen.

Doornige takken en witte bloemen: Elk voorjaar zag ik de bomen uitbundiger bloeien en dacht: oh ja, daar moet ik nog eens achteraan. Van een buurman kreeg ik recent het boekje Bomen & Struiken van de postcodeloterij waarin het verschil tussen kerspruim en zure kers goed wordt uitgelegd en getoond. Met nog twee andere gidsen erbij ben ik er nu wel van overtuigd dat de meeste bomen kerspruimen zijn.

Vrucht kerspruim: De vruchtsteel is niet minstens tweemaal zo lang als de vrucht. Daarom kan het geen zure kers zijn. Een zuivere sleedoorn is een struik en heeft bovendien zulk kenmerkend blad, dat die ook niet in aanmerking komt. Ook de bastaard van de sleedoorn is struikachtig en valt daarom af. De kerspruim kan rood blad hebben en roze bloemen en soms doornige takken, ook de bladvorm komt overeen. Kortom, zes van de acht bomen voldoen aan deze kenmerken. Bij twee hou ik twijfels: de vruchten zijn niet rond, maar pruimachtig. In Heukels wordt gemeld dat allerlei hybriden mogelijk zijn, waardoor omgrenzing onzeker wordt genoemd.

In de al genoemde Flora van Heukels staat dat de kerspruim zeldzaam inburgert. Die stelling lijkt niet te rijmen met het kaartje in de verspreidingsatlas. De kerspruim is een Zuid-Europese soort, die waarschijnlijk al heel vroeg via de Balkan uit Midden-Azië is ingevoerd. De wetenschappelijke geslachtsnaam ‘Prunus’ is een Latijnse naam voor pruim. De soortaanduiding ‘cerasifera’ betekent ‘kersendrager’.  De soort werd gekweekt om de vruchten, voordat betere soorten waren ontwikkeld. 

Markandalletjes

• Wisselvallig. Komt weer veel regen. Markdal weer blank?
• Herstel Markdal is ECHT begonnen. Electrische draglines graven natuurlijke meanders. In zompig beemdenlandschap waar de kwel al zichtbaar is. Natuurbeheer en hoog grondwaterpeil zal dat gaan benutten. Nu al genieten!
• Landschapswandeling Boomkikkerroute. Zaterdag 10 februari. 10-16u. ca 20 km. Bavel-vliegveld Gilze-Rijen v.v. Zo is het nagelgrote boomkikkertje hier terug gekomen. IVN natuurgidsen geven info ook over zijn luidruchtige paarkabaal! Nu in winterslaap. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Roofvogels west Brabant. Lezing Raymond van Breemen. Bevlogen natuurbeschermer! Donderdag 15 feb. 20u. De Wegwijzer. Steendorpstraat 2. Breda.  Aanmelden: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Bart Hoeymans & Wim Verschraegen over libellen, dagvlinders en het Merkske. 
  Vrijdag 16 februari. 19u30. De Klapekster. Kolonie 41. Wortel (B).
• Helmut van Pelt en Ted Overmeer zien de Gewone Dwergvleermuis vliegen en fourageren. In Markdal – Bieberglaan. Ondanks zijn naam is dat heel ONgewoon! Vast het gevolg van de eerste warme lenteprikkels. Nu weer veilig terug in zijn warme nest. Hopelijk! 
• Ria Lambregts ontdekt op Bleeke Heide bruinige eend met één wit plekje: zijn oog! Dus daarom de naam van deze hele in Nederland hele zeldzame “Witoogeend”. Twee jaar terug ook op de Waterakkers ontdekt, maar of het dezelfde is?
• Blijf ontdekken, verrassen en genieten!

Joop van Riet – natuurgids IVN