Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge 4-1-2024

Natuur rond het Markdal is ruim op te vatten, zoals nu. Vanuit ‘think global, act local’ komt bijna de hele wereld langs. Geeft misschien ook tips om hier ‘global’ te acteren? Wie weet.

Dankzij het Wereld Natuur Fonds (WNF) is natuurontwikkeling ook op wereldschaal te bezien. Zo meldt het WNF dat in India en Bhutan tijgers – die als gevaarlijk bestreden werden - nu met ruim 30 procent zijn toegenomen! Een groot succes dankzij de WNF plannen om veilig naast elkaar te leven. En dat mensen ook baat bij natuurbehoud moeten hebben, o.a. door toerisme en een natuurlijke leefomgeving. Ook de oceanen krijgen betere bescherming. Wereldwijd is afgesproken dat al in 2030 dertig procent van de zee en oceanen beschermd moet zijn. De koers is gezet, met enorme ambitie, vanaf 1 procent nu! Meer Nederlands is de aanleg van riolering op het bijzondere Bonaire, om koraalrif tegen vervuiling te beschermen. Zoals destijds ook de Bredase ‘Tonnekes’ buurt als laatste aangesloten werd. In zestien Europese landen zijn meer dammen uit rivieren verwijderd dan ooit, meldt de Europese ‘dam removal’ federatie. Spanje, Zweden en Frankrijk zijn koplopers. Het werkt: in Frankrijk kwam direct de Atlantische Zalm terug! De stuw Blauwe Kamer is al aangedragen als een van de volgende. Wie weet toch ook voor de zalm?

Toezicht van omwonenden in Kameroen, rangers en WWF-ers zorgde voor rust bij olifanten. Resultaat 50% meer wilde dieren en welvaart in de dorpen! Duurzame landbouw in Zambia gaf in de Silowana- en Bangweulu-dorpen flink grotere opbrengst op minder land! Zodoende minder ontbossing en minder conflicten tussen mens en dier. Zelfs op de financiële sector van de Amsterdamse Beurs wordt gewerkt aan het vergroenen van investeringen. Door risico’s van niet-duurzaam en de kansen van wél-duurzaam investeren te tonen. Een kwestie van gezond verstand?

Kunnen we hier ’local’ iets aan hebben? Een opvallende rode draad in deze WNF voorbeelden is het betrekken van de omwonenden en zorgen dat die er ook van genieten. Dat is een kenmerk van de jongere natuurorganisaties zoals WNF, Stichting Ark, provinciale landschappen, etc. De oudere zoals SBB, NM, etc. lijken in het Markdal meer in het weren van mensen te zien. Zoals een keutelbeleid voor het Ulvenhoutsebos omdat piekbelasters nog te moeilijk zijn? De hoopgevende mijlpaal is gelukkig de eerste schop die vorige maand in de grond van het Markdal ging. Het hoogwater geeft aan hoe nodig dat is. Ook aan discussie over de ‘restpunten’ zoals recreatieve natuurbeleving, transitie in de landbouw en natuurlijke inrichting wordt gewerkt.

Terwijl de gestaalde kaders in organisaties en politiek misschien anders uitstralen is er veel ontwikkeling in duurzaamheid. Jonge boeren willen steeds meer verduurzamen, dat is hun toekomst. ASR verzekeringsmaatschappij verlaagt de pacht voor biologisch boeren, voor meer toekomstwaarde van hun gezonde grond! Rijksvastgoedbedrijf gebruikt bij verpachten ook duurzaamheid als gunningscriterium. Waterschappen stellen ook milieueisen, rechter keurt dit goed en is van groot belang voor onze gezondheid. Caring Farmers voor duurzaamheid zijn ook een positief voorbeeld. De eerste biologische boomkwekerij in het Zundertse is een andere doorbraak. Want gemeentes willen ‘spuitvrije’ bomen planten. Zo gaat het bij bedrijven niet om het gelijk van gangbare stokpaardjes, maar om een rendabele - dus duurzame toekomstbestendige - bedrijfsvoering. De kennis daarvoor is er al lang, WNF maakt daar in de wereld dankbaar gebruik van. Toepassen hier kan ook, met gezond verstand. Daarbij is de klant koning. En dat zijn wij zelf! Dat is hoopgevend en is mijn wens voor een groen, gelukkig, gezond en duurzaam tweeduizend vier en twintig voor iedereen en zijn dierbaren!

Markandalletjes

• Hoogwater werd goed opgevangen en was mooi gezicht. Het zakt nu, maar er komt weer meer!
• Waterschap Brabantse Delta wil meer samenwerking met Vlaanderen. Zie vacature senior gebiedsadviseur Vlaanderen. Website Brabantse Delta.
• Big Jump dit jaar op 14 juli. Voor gezond water. Vereniging Markdal samen met Vlaams Natuurpunt Markvallei. 
• Alles over de Kempen. Lezing journalist Jan Herthoghs. Vrijdag 5 janunari. 19u30. Klapekster Kolonie 41. Wortel (B). Aanmelden. Natuurpunt Markvallei.
• Zondagmorgen 7 januari. Nieuwjaars-natuurwandeling Merkske en Kolonie. 9u-11u30. Met boswachter Bart Hoeymans. Start- en nazitdrankje. De Klapekster. Kolonie 41. Wortel (B).  
• Winterwandeling Vloeiweide. Zaterdagmorgen 13 januari. 9u30-11u30. Met Jan Benoits op zoek naar vuurgoudhaantje, grote, kleine, bonte, zwarte, groene spechten en buizerds. Aanmelden website Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Natuurwandeling Liesbos. Samen met KNNV. Zondag 14 januari. 13u30-15u30. Gratis. Wel aanmelden via website IVN Mark&Donge. 
• Nieuwjaarsdag, Bleeke Heide: twee Smienten (Mark N), twee Waterpiepers (Ted Overmeer), twintig Wulpen (Reinier van Loo). Merkske: tien schaarse Kleine Rietgansjes (Vincent Ceulemans). Markdal: twee Brandgansjes, piepklein Vuurgoudhaantje (Ria Lambregts), Slechtvalk (Piet van Iersel), Margo van Dijk: Blinde Bij. Zoek maar uit, die bestaan echt! Zo is er nog veel meer te ontdekken! Gelukkig! 

Dorine Verheijden – bestuurslid nmv Markkant-Milieudefensie 28-12-2023

Je ziet ze werkelijk overal! In de berm, op de oever van het kanaal, in het bos en, als je niet oppast, ook in je achtertuin. Bramen ….. ’takke planten’ zijn het met hun stekelige doornen en warrige stengels. Daar kunnen maar weinig mensen liefde voor opbrengen. Behalve dan natuurlijk de liefhebbers van klein fruit. Wist je dat de officiële soortnaam Rubus is en dat onder die noemer ook frambozen (Rubus Idaeus) vallen en Japanse wijnbessen (Rubus Phoenicolasius) of loganbessen (Rubus loganabaccus)? Allemaal heerlijke vruchten!

Toch staat bij mij de plant vooral te boek als een teken van verstoring van de natuur door stikstof. Het was voor mij dan ook een grote verrassing dat ik er onlangs achter kwam dat die conclusie veel te simpel is. Want eigenlijk is Nederland van nature een bramenland met zijn ruim 200 verschillende soorten. De focus op ‘de braam’ in het stikstofdebat doet onrecht aan de op zichzelf waardevolle plant. Onrecht, omdat in ons klimaat de vele soorten bramen, op wat uitzonderingen na, altijd al van nature prominent aanwezig zijn geweest. De rijkdom aan soorten gaat samen met een breed spectrum aan specifieke groeiplaatsen, variërend van zuur tot kalkrijk en van voedselarm tot voedselrijk. Tal van bramensoorten zijn karakteristiek voor oude cultuurlandschappen en bossen met hoge natuurwaarde. De Rubus levert in het algemeen ook een belangrijke bijdrage aan de biodiversiteit.

De verscheidenheid aan bramen is op zichzelf al waardevol voor de biodiversiteit, maar bramen vormen ook een goed leefgebied voor soorten uit verschillende diergroepen. Boomkikkers maken bijvoorbeeld dankbaar gebruik van de bescherming die de stekels van de braam bieden, reeën en herten eten de bladeren, vlinders en andere insecten halen nectar uit de bloemen en vogels en zoogdieren eten de vruchten. Van verschillende sprinkhanen is bekend dat ze bramen graag gebruiken als baltsplaats. 

Bramen-kenners vinden daarom dat de soort in de Nederlandse natuur een eervollere plek verdient dan dat hij nu heeft. In de een brochure ‘OBN-brochure Bramenland Nederland, soortenrijkdom en natuurwaarde’ beschrijven ze hoe de grote soortenrijkdom van bramen in Nederland en in onze buurlanden het gevolg is van bijzondere genetische, morfologische en ecologische eigenschappen van de plant. Ook worden de karakteristieke bramenflora’s van afzonderlijke landschappen in Nederland beknopt beschreven en geïllustreerd. Is de lucht dan nu geklaard voor bramen? Nee zo is het ook weer niet. Vooral exotische soorten kunnen in ons land wel degelijk voor ‘verbraming’ zorgen. Het fenomeen is, in het algemeen, wel degelijk een indicatie voor een minder goede natuurkwaliteit. Zo tieren sommige soorten welig door stikstof. Ook minnen de planten droge zandgronden en daarmee is hun overvloedige groei een aanwijzing voor verdroging. Ook bij natuurbeheerders waart het schrikbeeld van ‘bramen & brandnetels’ al vele decennia rond en dat is niet voor niets. Want als de braam woekert krijg je de Rubus niet zomaar weg. Kennis van de verschillende soorten (woekeraars of zeldzame variëteiten) evenals inzicht in bodemgesteldheid en waterhuishouding kan beleidsmakers helpen in het natuurbeheer. En daar plukken we dan uiteindelijk allemaal de vruchten van in een gezond en groen 2024!

Markandalletjes

• Lang geduurd, maar nu zijn de bomen kaal. Het eerste winterstormpje Pia heeft weinig blaadjes meer om weg te blazen. Wel zijn de nesten nu te zien. Die van eksters hebben een dakje, die van kraaien zijn dakloos.
• Alleen dennen, sparren, en soortgenoten behouden hun groen door de ‘naalden’. Daardoor verdampen ze dubbel veel grondwater. Verdampen gaat via bladeren of naalden. Loofbomen zijn zuiniger, want die kiezen ’s winters een bladloze winterslaap!
• Land van Ons koopt 8 ha land in Brabant. Gelukkig. Bij natuurgebied de Brand, bij Udenhout. Is voor duurzaam boeren. Brabant is ondervertegenwoordigd, daarom zoekt Land van Ons meer grond in Brabant. Wie heeft een tip? Heel welkom!
• Chaamse Beek percelen tussen A58 en Ulvenhout nu door Breda bestemd als natuur. Dat geeft zekerheid en stroomt veel rustiger.
• Mooie historische fotogalerij langs Sulkerpad!
• Na de Kerst voor oudjaar op jacht? Ja in heel Nederland jacht naar nog bloeiende planten! Worden het er meer dan 400 soorten? Ook rond het Markdal wordt de ‘jacht’ geopend! Zondagmiddag 31 december. 13u30-15u30. Goed voor de ‘oliebollengoesting’. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Vogels? Nu eens noordelijk. Lage Vucht polder: Indische Gans (Reinier van Loo) , kleine kwetterende Cetti’s Zanger (Leo Nagelkerke). En dan boven de Haagse Beemden Slangwijk-Lange Bunders: twintig Brandgansjes (Oscar). Ooievaar, Goudplevieren en Grote Zaagbekken zagen David Janssens, Rutger van Ouwerkerk, Erik van Boxtel, Jarek van Houten! Voor elk wat wils, bij welk weer ook. Druppels waaien weg of drogen op (ooit!).
• *** voor iedereen een fijne warmhartige, sfeervolle overgang naar een duurzaam 2024 gewenst! ***

Joop van Riet – IVN natuurgids Mark&Donge

Marcel Elshout – natuurgids IVN Mark&Donge – Imker 21-12-2023

Stadsreuzen zijn zweefvliegen, dus geen vogels, maar ze vertonen wel koekoeksgedrag, ra ra, hoe zit dat nu weer in elkaar? Zweefvliegen kunnen zich sowieso geweldig anders voordoen dan ze in werkelijkheid zijn, maar sommige zweefvliegen zijn daar echt geweldige - vooral meesteressen - in. Het woord meesteres is in dit geval echt van belang, omdat  hun “verkleedpartij” zeer creatief bedacht is en super functioneel. Tot deze groep behoren de  Stadsreus, de hommelreus, de wespreus, de witte reus en de gele reus. Even naar de  Stadsreus, Volucella zonaria, bijgenaamd de hoornaarzweefvlieg, de laatste tijd erg opkomend in aantal. Het volwassen insect leeft van nectar en regelmatig te zien op de bloemen van vlinderstruik en grote berenklauw. Toch ook op andere bloemen, zoals van sieruien of op de bloemen van  een laatbloeiende exotische boom, bijgenaamd de bijenboom. Dit is maar een gedeeltelijke observatie, want talrijke andere insecten, worden door zijn/haar bloemen onthaald, dus het aanplanten meer dan waard.

Als het tijd is voor vrouwtje Stadsreus om eitjes te leggen, zoekt ze een wespennest op, poetst zichzelf mooi schoon, en stapt dapper het wespennest in. Daar wordt ze wonder boven wonder niet lastig gevallen, door al die verdedigende en steekgrage wespen. Ze legt rustig haar eitjes bij het wespennest, en na enige tijd en volbrachte bezigheden verlaat ze het nest. De nieuwe koninginnen en mannetjes wespen verlaten in de herfst het nest. De koninginnen worden bevrucht en zoeken een mooi plaatsje ter overwintering. De mannetjes en achtergebleven werksters-wespen leggen het loodje, dit jaar was dat  rond half november. De larven van de Stadsreus leven van het afval in en rond het achtergebleven lege wespennest. In de zomer verschijnen ze als flinke uit de kluiten gewassen reusjes. De hommelreus, doet idem dito, maar dringt binnen in een hommelnest, afhankelijk van haar “verkleding” kan dat een tuinhommel- of een steenhommelnest zijn.

Zweefvliegen zitten over het algemeen in de verdrukking, hun aantal neemt de laatste jaren erg af, jammer, want het zijn wonderlijk mooie diertjes, als ze zo mooi “stilstaand dansen” in de lucht, met hun twee vleugeltjes … en ze steken niet! De Stadsreus neemt qua locaties en in aantallen gelukkig wel toe. Ze zijn op hun manier net zo creatief als hun menselijke evenknie de stadsorganisten en stadsfotograven. Muziek, mooie plaatjes, kostelijke functionele “verkleedpartijen”. Bovendien zijn de  Stadsreuzen als extraatje ook fantastische opruimers! Laten we ze allen koesteren. 

Markandalletjes

• Reeën grazen rustig op bosakkers. Gewend aan wandelaars en aangelijnde hond die voorspelbaar hun wandelpad volgen.
• Succes van Markkant’s ‘sup run walk’ opruimactie. Dertien zakken zwerfvuil geschoond uit de Mark en zijn oevers. Voor een ‘schoone’ Kerst. Volgende is 27 jan. 10u. 
• Lezing Geert Brosens: Natuurfotografie als natuurbeleving. Zijn ervaringen bij het stille waarnemen en fotograferen. Als kabouter bij de paddenstoel en bosbeekjuffer boven stromend water. Vrijdagavond 22 december. 20u. De Klapekster. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Nog meer genieten van de natuur? Meld je aan voor de voorjaarscursus ‘Blik op Natuur’. Gericht op beleven, zelf kijken, onderzoeken en leren. Zes avonden en vier excursies, o.a. vroege vogel- en avondexcursie. Start in maart, afsluiting eind mei. Locatie naar keuze: Bavel op dinsdagavonden en Oosterhout op donderdagavonden. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Klassieker: Eindejaars bloeiende plantenjacht. Oudjaar, zondagmiddag 31 december. 13u30-15u30. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Bleeke Heide: twaalf Groenlingen, twee Kepen, vier Kramsvogels, zes Geelgorzen, driehonderd! Toendrarietganzen met hun karakteristieke bruine nek. (Hans Diepstraten). Merkske: Tweehonderdtwintig Kolganzen (Stijn Leestmans), acht Krak-, drie Slobeenden, drie Grote Zilverreigers (Koen Verschueren), twee Zwarte Spechten, honderd Veldleeuwerikken, Graspieper en witkoppige Staartmees (Tom Voets). Markdal: Grote Zilver- en Blauwe Reiger, Heggenmus, Grote Barmseis, vijf Koperwieken (Jarek van Houten). Dodaarsje (Huub Don), IJsvogel (Harry van Vugt) en Ruige Dwergvleermuis (Helmut van Pelt) beiden bij Bouvigne.
• Kijk uit naar een grote witte vlek op het water. Misschien van een Grote Zaagbek met tandjes en haaksnavel om visjes te vangen. En kijk ook naar de heldere sterrenhemel met kerst om te mijmeren over die grootsheid en de wereld om ons heen.

Joop van Riet – natuurgids IVN 

Aad van Diemen – natuurgids IVN Mark&Donge 14-12-2023

De Virginische roos (Rosa virginiana) heb ik in Bavel op de geluidswal zien groeien van een kleine struik tot een rand van vele vierkante meters. Die uitbreiding leek aanvankelijk alleen via worteluitlopers te gaan, maar een paar jaar geleden verscheen hij ook aan de andere zijde van het pad en zie ik hem in een berm ruim een km verder. Merkwaardig genoeg melden Rolff & Bärtels in hun ‘Flora der Gehölze’, dat deze roos een ‘kaum Ausläufer bildender Strauch’ is. Andere bronnen melden, conform mijn eigen waarneming, een struik met woekerneigingen. De verklaring voor deze tegenstrijdigheid is mogelijk dat hybriden wel uitlopers hebben en de oorspronkelijke wilde vormen niet.

Uit de Verspreidingsatlas van FLORON 2023 blijkt dat deze roos zich vooral in de duinen heeft gevestigd en op de zandgronden in Nederland. Hij wordt beschouwd als ingeburgerd.

Als de Virginische roos vruchten draagt is hij vrij makkelijk te herkennen. De bottels zijn bijna rond en felrood. Je ziet de roos meestal in het vrije veld en dan is het een gedrongen struik van ongeveer een meter tot anderhalve meter hoog. De bloemen lijken op die van de hondsroos en bieden niet veel houvast. De bladen wel: die zijn glimmend van boven, onbehaard en met een wigvormige voet. Een ander typisch kenmerk is dat er maar één soort stekels is, die bovendien paarsgewijs bij de knopen, = bladaanhechting, zitten. De stekels zijn onbehaard en licht gebogen. Mijn indruk is dat deze roos geen bosrandbewoner is, zoals veel andere rozen. Hij heeft ook geen neiging om te klimmen. Het liefst staat hij in het volle licht. Tijdens de zinderende zomer van 2023 gaf hij in de volle zon op het zuiden, geen krimp. Zijn andere naam duidt daar ook wel op. In Amerika namelijk, wordt hij ook wel de prairieroos genoemd. Het is daar de meest algemene roos. Hij bloeit lang, tot in augustus en ruikt zeer aangenaam, zoals ikzelf ook heb kunnen vaststellen. In de herfst kleuren de bladeren oranjerood tot diepgeel. Samenvattend: let je alleen op de bloem, dan kun je denken aan de hondsroos. Kijk je naar de bouw: gedrongen struik met glanzende bladeren, dan kom je al gauw bij de Virginische roos uit.

Het is niet helemaal duidelijk hoe de plant hier terecht is gekomen. In ieder geval is de landelijke verspreiding tamelijk recent, na 1990, gelet op de verspreidingsatlas. Er is een vermoeden dat hij net als de rimpelroos, is uitgezet om duinen vast te leggen. Hoe dan ook, op de Waddeneilanden moet het inheemse duinroosje tegenwoordig de strijd aanbinden met twee exoten: de Virginische roos en de rimpelroos.

De plant is afkomstig uit oostelijk Noord-Amerika met inderdaad de staat Virginia daar. Deze staat is genoemd naar Elisabeth 1, de Virgin Queen (1533-1603) van Engeland. Ze is weliswaar haar hele leven ongehuwd gebleven, maar waarschijnlijk niet als maagd. 

Kwel …. lende vraag ?

Vies olielaagje op water bij oevers? Hoe kan dat? Goeie vraag. Komt van ver, zelfs uit Ardennen. Niet vies, natuur juicht er van! Gefilterd, heel zuiver, voedsel- en zuurstofarm, maar rijk aan ijzer en mineralen. Dat is ideaal voor de zeldzame planten. Door hoge grondwater nu naar boven gedreven. IJzer met zuurstof geeft olieachtig vliesje en roestkleur op bodem. ‘Olie’ vloeit niet, maar vormt schotsjes. Probeer maar.

Kwelwater verdwijnt meestal vroegtijdig door diepe sloten, komt niet bij de wortels. Daarom bij natuurherstel verondieping, ook in Mark en Markdal!  

Markandalletjes

• Glasheldere midder-nachten. Orion hoog in zuiden, op zijn december plek, als ‘wintervierhoek’. Sirius als sterkste ster schittert links boven de horizon. In donker Markdal.
• Ellen Rijken – bekende fotografe - heeft mooie series van natuurfoto’s: vlinders, natuur, ooievaars, Markdal, etc. Zes stuks met enveloppe om vrienden blij te maken, met kerst, nieuwjaar of altijd. Contact: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..  
• IVN Natuurwandeling Vloeiweide. Rijsbergen. Aan de Bijloop en Turfvaart. Oude techniek, met hoogwater bemesten met slib. Zondag 17 december. 13u30-15u30. Aanmelden. Zie website IVN Mark&Donge.
• Bleeke Heide: Dertig talinkjes, uiteraard de ‘winterse’ (Remko Hanssens). Vroege of late dertig Wulpen (Huub Don). Merkske, ze zijn er weer: Toendrarietganzen hondervijftig. (Helmut van Pelt). Markdal: Indische Gans (Jarek van Houten). Weimeren: duizenden ganzen (Grauwe, Kol, Canadese) bij nieuwe waterplassen. Mooie Grote visjesvangende Zaagbekken uit Noorwegen. Bij Zwaluwe, Gat van Den Ham. Én bij Weerijs-Montenslaan zag Gert van der Hart. De winter heeft wat! Geniet!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge