Ik zit thuis aan tafel met Zoë en ze praat over een serie die ze graag kijkt: H2O. Weet je wat dat betekent? Vraag ik. Ja, papa. Dat betekent water en daar zwemmen de zeemeerminnen in en als ze op het land zijn en een druppeltje water op zich krijgen veranderen ze in zeemeerminnen dus ze moeten voorzichtig zijn dat ze niet worden ontdekt! Ze ratelt nog een verhaallijn van een aflevering erachteraan en plotseling schiet er door haar hoofd dat er beestjes zijn die over het water kunnen lopen. Hoe kan dat, papa? En daar zit ik dan. Hoe leg ik aan een meisje van 7 jaar uit dat het delen van elektronen via covalente verbindingen zorgen dat een watermolecuul aan de ene kant een beetje positief geladen is en aan de andere kant een beetje negatief? En dat daardoor oppervlaktespanning ontstaat waar de schaatsenrijders over kunnen lopen?

Ik kijk naar de fruitschaal en pak een sinaasappel en 2 limoenen. In de lekkernijenkast ligt nog een zakje borrelnoten waar ik er 4 uithaal. Ik google nog even hoe het ook alweer was en ik begin: Water bestaat uit een klein stukje zuurstof, de ‘O’. Dat is de sinaasappel. En twee stukjes waterstof, de ‘H’. Dat zijn de limoenen. Rondom elk stukje waterstof en rondom het stukje zuurstof draaien elektronen zoals de aarde rond de zon draait of kinderen in de draaimolen rond het midden. De borrelnoten zijn de elektronen. Bij het waterstofje draait er 1 borrelnootje rondom het limoentje en bij zuurstof draaien 2 borrelnootjes rond de sinaasappel. De waterstofjes en het zuurstofje gaan die 4 elektronen ook met elkaar delen en daarom ‘plakken’ ze aan elkaar. Zo ontstaat een stukje water. Tot zover gaat het goed. Ik zie in haar ogen dat het verhaaltje blijft hangen en ik ga verder.

Je ziet dat de waterstofjes een beetje aan de ene kant van het zuurstofje zitten. Stel je nou eens voor dat een andere watermolecuul in de buurt komt van de eerste. Wat zou er dan gebeuren? Zoë kijkt me bedenkelijk aan en zegt vragend: die gaan aan elkaar plakken net als een magneet? Ja! Zeg ik verheugd en ik ben allang blij dat ze zich dit zo goed kan voorstellen. Inderdaad, de sinaasappel van de tweede molecuul legt zijn koppie tussen de limoentjes van de eerste molecuul. Zo dansen watermoleculen met elkaar en haken ze omstebeurt ‘in elkaar’ net zoals jij met je klas wel eens op het schoolplein dansend je armen in elkaar haakt.

Dat gebeurt de hele tijd met de watermoleculen en dat is net sterk genoeg om een schaatsenrijdertje of een spinnetje over het water te laten lopen. Ze herinnert zich nog van een wandeling langs de Mark dat ze een schaatsenrijdertje heeft zien lopen en wil vol enthousiasme terug naar die plek om nog meer te bekijken. Natuurlijk gaan we lekker naar buiten en de schoentjes worden al aangedaan. Zullen we ook gaan picknicken, Pap? Ik smeer snel een broodje kaas en gris een plak ontbijtkoek mee. Gauw op avontuur!

Boomstam Henk, NatuurWijzer, IVN-gids Mark & Donge

Markandalletjes

• Onstuimig weer, maar Koolwitjes fladderen volop. Wandelaars, fietsers, joggers genieten. Mussen waaien net niet van vetbollen.
• Realisatie EVZ (ecologische verbindings zone) Mark en singels verder vertraagd. Schrijft wethouder Bakker aan de natuurverenigingen in de Adviesgroep BromN. Afgelopen najaar drongen zes insprekers in gemeenteraad aan op spoedige realisatie van gemeentelijke EVZ met vaarregels. Is volgens B&W ook urgent voor grote wijk ’t Zoet en de Kader Richtlijn Water per 2027. Wethouder beloofde resultaat dit voorjaar. Adviesgroep BromN vroeg naar voortgang. De wethouder ziet het signaal en de betrokkenheid als hulp. De BromN-groep vindt juist realisatie belangrijk.
• De Groene Camino is nu in gebruik! Wandelend van St Jacobskapel in Galder langs de Mark via centrum Breda en Lage Vuchtpolder naar Heilige Eik in Den Hout. Route beschrijving op website nmv Markkant. Zowel zuid-noord als noord-zuid. Ook in twee delen van 13 km te lopen. Ervaringen en suggesties welkom via website natuur en milieuvereniging Markkant.

  

• Gedeputeerde Hagar Roijackers zette drie bestuurders van Stichting (Peter Vughts, Hubert Koevoets, Peter Hordijk)  bij opheffing in het zonnetje. Voor zorgvuldige overdracht van materiële aspecten (gronden, financiën) in Markdal aan provincie en Waterschap. Was al afgesplitst van zelfstandige Vereniging Markdal duurzaam&vitaal.
• Natuurwandeling Hoge en Lage Vuchtpolders. Zondag 21 september 10-12u. Eeuwenoude drassige polder waar natuur weer in oude luister hersteld wordt. Scheiding van gezuiverd Waterdonken-water en landbouwwater. SBB beheer via natuurboer Emiel Ansems van Heining&Hoef is succes. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Wandelexcursie Veranderend Markdal, heden en toekomst. Zaterdag 27 september 13u30. Sluitstuk Markdal Noord tussen Ulvenhout en Blauwe Kamer. Vereniging Markdal en IVN Mark&Donge. Inschrijven via website IVN Mark&Donge.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge 

27-3-2025

Op deze Vrijdagochtend mooi droog en helder weer, met een hoge temperatuur, van ca 15 graden, eigenlijk te hoog voor de tijd van het jaar. De temperatuur records worden wekelijks gebroken!  Vanaf de Duivelsbrug mooi glad water, altijd aanwezig een Fuut, diverse Meerkoeten en de prrrrrtt van het Waterhoen.

Heee , dat was even geleden, de fluittonen van een Zanglijster, vanuit de tuinen nabij de kerk. Ook deze lijster neem langzaam in aantal af, en treft hetzelfde lot als de Merel.

Eveneens aan deze zijde de roep van de Boomklever, het zijn er twee, de mannetjes begrenzen hun territorium. We lopen al weer verder langs de kikkerpoel. Verderop al de zang van de Tjifjtaf, hij roept zijn eigen naam. Overal alweer te horen, en heelhuids terug uit het winterkwartier, zuid Europa of zelfs Afrika! We treffen enkele slapende Wilde Eenden aan in de oever van de Mark.  Mooi man, het water van IJsvermaak is gelukkig nog niet weggepomd, Vanwege het water en de rust komen  er nu vele vogelsoorten, die hier willen voedsel zoeken of lekker zitten uit te rusten. We zullen eens kijken, zo, wel 18 grondelende Krakeenden, 12 Wilde eenden, 2 Grauwe ganzen, 8 Grote Canadese Ganzen, 5 Meerkoet, en een Waterhoen, heee wat is dat hij/zij duikt onder, even wachten, ja toch, een Dodaars, de kleinste fuut van de familie, die hebben we hier nog nooit waargenomen, prachtig, al mooi in broedkleed, met de roodachtige kop en wittige vlek nabij de snavel. Weer, duikend op zoek naar waterinsecten en kleine visjes. In de andere hoek nog twee Knobbelzwanen. En ook weer beter, vergeleken met vorig jaar, nu zeker twee koppels Kievit, twee mannetjes baltsend, boven de smalle dijklichamen!  Misschien nu al een nest met eieren..? 

Aan de overkant een stevige roffel van een Grote Bonte Specht, die had een goede tak uit gezocht om te vertellen aan zijn soortgenoten van “hier zit ik”. In de dode eik nog maar een Aalscholver, niet vertrokken naar de broedkolonie, dit exemplaar waarschijnlijk nog niet geslachtsrijp. We gaan verder, geen koeien, wel diverse op de grond etende Houtduiven, grazende Grote Canadese Ganzen, en Waterhoenen ( 9 exemplaren!). Het korte gras nodigt uit voor twee Witte Kwikstaarten eveneens druk kleine vliegjes etend……..

Nog geen Ooievaars, wel twee Kauwen rustend op de rand om even later een van de schoorstenen binnen te glippen. Wederom een kijkerblik vanaf de stuw, niets, alleen een Blauwe Reiger, stilstaand in de oever.

We lopen alweer terug langs de SBB boerderij, Pimpelmees en Koolmees laten zich horen. Toch nog een ander piepje, ik dacht van Boomkruiper, weet het niet zeker, volgende keer beter. Vanuit de tuinen van Bouvigne een bladblazer, wat een klere herrie, tot zelfs nabij de ginnekenmarkt te horen!  Maar ja, we kijken nog een keer over moerassig IJsvermaak. Ooooo vlakbij, nu twee Dodaarzen, schitterend te zien. Als er voldoende water blijft staan, gaan ze misschien hier wel een nest maken….!  

Plots langs de bosrand, in de open lucht een voorbij vliegende Buizerd, nou nou op het einde nog gauw een mooie waarneming.

Deze keer weer een verrassende vogeltocht, tot de volgende houdoe!

Willem Veenhuizen West Brabantse Vogelwerkgroep

Spotlights op Markdal

Dat begon met de opening van de fototentoonstelling in Atelier Jongerius. Geopend door de vroegere burgemeester Peter van der Velden. Met grote bewondering voor de mooie foto’s van het Markdal in de sfeervolle locatie Jongerius. Maar ook dankzij het vele werk van vrijwilligers in de Vereniging Markdal met als stuwende kracht Sjef Langeveld. Natuurlijk gaf dat ook wel wrijving. Maar dat was nodig, zei de ervaren burgemeester: ‘zonder wrijving geen glans’. En daar profiteren we nu van met een prachtig Markdal! Dat nog mooier is als ook de laatste fase in Markdal-Noord gerealiseerd is.

Twee dagen later werd dat al onderstreept met de terugkeer van een nieuw ooievaarskoppel op het nest boven de SBB boswachters. De 60 deelnemers aan de IVN excursie kregen de primeur van luidklepperende ooievaars! Tevens een praktische natuurbeleving voor de Utrechtse Aardkunde studenten met hun dispuut Baklava die het Markdal bezochten. .

De Vlaamse en ‘ollandse waterautoriteiten hadden vanwege Wereldwaterdag een wandeling vanaf de Mosten naar Bouvigne georganiseerd. Perfect ondersteund met busvervoer met alle aandacht op de onderlinge samenwerking.

En zodra er grond beschikbaar komt zal alle aandacht op de laatste fase natuurherstel Markdal met natuurlijke meanders gericht zijn. Die ontwikkeling werd 20 jaar terug door IVN Mark&Donge met Bredase natuurverenigingen (VWGroep, Markkant, KNNV) op de agenda gezet. Om daar straks iedereen de natuur recreërend te laten beleven!     

Markandalletjes

• Zwellende wilgenkatjes, gonzende bolletjes van hommel- en bijenkoninginnen, fluitende Tjiftjafs, Fitissen, voorzichtig lonkende bloemen! Wat een bof!
• Eerste klevende kiemende kikkerdril in Ulvenhoutse Bos zag Aad van Diemen. 
• Braakballenpluisavond. Ontdek doolhof van botjes, schedeltjes, vleugelschildjes, linkeronderkaakjes en rechterbovenelleboogjes in de griezelige (?) ‘braakballen.  Zaterdagavond 29 maart. Vallei van het Merkske. 20-23u. Kolonie 41. Wortel (B) Inschrijven Natuurpunt Markvallei.
• Haarzondag. Van de Vettige Zeis. Oefenen met experts van het haren van de (eigen) zeis. Zondag 30 maart/ 13u30-16u30. Natuurpunt Markvallei, zie hierboven.
• Geniet van de kleppers!

Joop van Riet – IVN natuurgids Mark&Donge

11-9-2025

Sinds ik in 1984 biologie ben gaan studeren is mijn idee over dieren fundamenteel veranderd. Eigenlijk moet ik zeggen: niet-menselijke dieren. Dat is niet zomaar een ‘politiek-correcte’ term, maar een realiteit: wij zijn in elk mogelijk biologisch aspect dieren. De eigenschappen waarvan we dachten dat die uniek zijn voor de mens blijken in mindere of meerdere mate ook aanwezig in veel diersoorten. Het bekendste is het gebruik van werktuigen. Dat is een beetje een uitgekauwd voorbeeld zou je denken. We hebben allemaal wel films gezien waarbij chimpansees een steen gebruiken om noten te kraken, of met een takje mieren uit een hoop halen om die vervolgens met smaak op te eten. Sterker nog, chimpansees kunnen dat laatste werktuig zelfs actief maken en aanpassen. Het maken van werktuigen staat nog een stapje hoger dan alleen maar het gebruik ervan. Ook van een vogelsoort, de wipsnavelkraai van Nieuw-Caledonië, is bekend dat hij bladeren of takken met beleid omvormt tot gereedschap dat hij gebruikt om insecten op te prikken. Dat duidt erop dat het dier tot op zekere hoogte kan plannen. 

En niet alleen het gebruik en maken van werktuigen wordt door dieren beheerst: ook hun taalgebruik is veel uitgebreider en subtieler dan we in het verleden dachten. Van kraaien is bekend dat ze verschillende waarschuwingskreten gebruiken voor bijvoorbeeld een havik en een mens. Verder schijnen ze daadwerkelijk met elkaar te smoezen om hun stemming over te brengen. En olifanten geven elkaar zelfs namen waarmee ze elkaar roepen is uit recent onderzoek gebleken! Die laatste dieren en nogal wat vogels en zoogdieren kunnen zichzelf bovendien herkennen als ze in een spiegel kijken, wat een mate van zelfbewustzijn verraadt. Of ze ook diepere gedachten hebben, frustraties over hun uiterlijk, of zorgen over de toekomst van hun kinderen is weliswaar niet bekend, maar de bovengenoemde voorbeelden hebben mij ervan overtuigd dat het verschil tussen mensen en andere dieren niet fundamenteel, maar geleidelijk is.

Dat heeft er ook voor gezorgd dat ik niet meer zo gemakkelijk heenstap over het lijden van dieren. Toen ik met mijn studie begon werd er nog volop uitgegaan van de theorie dat dieren onbewust zijn en puur reageren op prikkels, positief of negatief. Het bestaan van emoties die op die van de mens lijken werd als niet-wetenschappelijk weggezet. Dat is een oud idee dat opgekomen was met de verlichting, waarin alleen de mens als rationeel wezen werd gezien (“Ik denk, dus ik ben”, aldus René Descartes).

Daarmee werd ook ontkend dat dieren bewust pijn kunnen hebben of lijden. Iedereen die suggereerde dat dieren dat wel konden werd de beschuldiging voor de voeten geworpen van ‘antropomorfisme’; het vermenselijken van dieren. Dat was een doodzonde in de gedragsbiologie, totdat er een grote verandering opkwam in de jaren ’80. Frans de Waal bestudeerde in Arnhem een troep chimpansees die wij als studenten ook een tijdje konden bekijken. Tot mijn verbazing zag ik dat de dieren waarover ik had gelezen in Frans’ beroemde boek ‘Chimpanseepolitiek’ heel goed te herkennen waren en echte persoonlijkheden waren met prettige en onaangename kenmerken. Frans draaide het om: eigenlijk is het idioot om dieren geen kenmerken toe te schrijven die we zelf hebben. Onze biologie is zo vergelijkbaar met andere diersoorten, met hetzelfde soort organen, hormonen en hersenen. Natuurlijk, mensen zijn anders dan andere dieren en het geestelijk leven van een aasgarnaal is echt wel minder uitgebreid dan dat van de gemiddelde medemens, of van een chimpansee. Maar toch wil dat niet zeggen dat de mens het enige dier met rechten zou moeten zijn. De mens is wel een unieke diersoort in zijn geestelijke capaciteiten, in zijn vermogen om er een enorme puinhoop van te maken en in zijn mogelijkheden om problemen op te lossen. Daar hoort ook een unieke verantwoordelijkheid bij.

Leo Nagelkerke, West-Brabantse Vogelwerkgroep

Markandalletjes

• Zonnig en warm met vallende kastanjes. Vroeg door droogte. Ook nieuwe deel Gilzerwouwerbeek bij Bavel staat droog.
• Natuurlijk dagje op fiets-ontdekkingstocht. Via lokale bio-landbouwbedrijven. Zaterdag 13 september. 9u30-17u. Langs drie smaakvolle zelfpluktuinen! Met lunch en soep. Vertrek bezoekerscentrum De Klapekster. Info en aanmelden Natuurpunt Markvallei.
• Excursie Vloeiweide op Vroege Zaterdagavond. Van Stenen Tijdperk tot 2e Millenium. Grazende Reeën, drama van verzet zendstation uit tweede wereldoorlog, natuurlijke bemesting met slib. Excursie in natuurgebied van Brabants Landschap. IVN Mark&Donge samen met IVN Dintel- en Marklanden. 13 september. 18-20u. Aanmelden. Website IVN Dintel&Marklanden.
• Groencafé over Voedselbos&zo. Ervaringsdeskundigen: John Vermeer, John Hagenaars, Cedric Bouche. Paneldiscussie Ron Bekker. Creatieve hotspot in Brandpunt. Reigerstraat 16, Breda. Woensdag 17 september. 19u30-22u. Info en aanmelden NMV Markkant:  Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..  
• Boeiende vacature? Uitnodiging van Water Natuurlijk voor burgerleden in Waterschapsbestuur. Info: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Blijf genieten van wisselende, meest zonnige natuur en de ‘rode maan’, die er was!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

4-9-2025

De Lijsterbesboom is heel bijzonder, maar krijgt te weinig aandacht. Rood is de kleur van bloed en vuur. Een signaalkleur, die onze aandacht trekt. Niet voor niets is deze gekozen als waarschuwingskleur in het moderne verkeer. Maar ook in het verleden had rood al speciale betekenissen. Het was de kleur van goden en heksen en tovenaars. Daarom is de lijsterbes met meestal zijn vuurrode vruchten van ouds a een magische boom. Het was mooi bescherming  tegen hekserij. Het was een mooi voorbeeld van de belangrijke rol die de lijsterbes speelde in volksgebruiken. Het waren de vlammend rode bessen die dit deden.

Mensen zijn bijzonder attent op de kleur, de kleur rood, maar vogels niet minder. Vogels  zien kleuren  net zo goed als wij. Zo wordt ook hun aandacht getrokken. Vooral omdat de natuur op uiterst  geraffineerde wijze gebruik  maakt van het zogenaamde contrast, door rode bessen helder te laten afsteken tegen het groen van bladeren. Zo oefenen deze vruchten onweerstaanbare aantrekkingskracht uit op vruchtenetende vogels. Lijsters zijn feitelijk alleseters, ze passen hun menu aan wat de natuur door het jaar heen te bieden heeft. Gedurende  de eerste maanden leven ze vooral van regenwormen. In de lente en in de zomer van rupsen en slakken, maar in de nazomer, herfst en vroege winter van vruchten en bessen. Die zijn in het najaar volop in de aanbieding en na een goede zomer zijn met name lijsterbessen overal te vinden. De lijsterbes is immers zeer algemeen en een soort die overal gedijt. Hij stelt heel geringe eisen aan de bodem en klimaat, hij woekert overal. Nadat de vogels zich tegoed hebben gedaan aan lijsterbessen strooien ze in hun uitwerpsel de onverteerbare zaadjes rond. Dit is een samenspel; de boom zorgt met haar bessen voor het in stand houden van lijsters en zij zorgen als tegenprestatie voor het voortbestaan van de lijsterbes. Een lijsterbes is uiteraard beperkt en moet haar genen gelijkelijk verdelen over de massa´s bessen. Elke bes bezit dus precies de minimale voedingswaarde. Ook moet de lijsterbes worden gegeten voordat de zaden rijp zijn. Daarom houdt hij ze groen en bitter totdat de juiste tijd voor voorplanting is aan gebroken. Dan pas stopt hij ze vol met suiker en kleuren ze fel rood. Een teken dat er aan tafel kan worden gegaan. De lijsters spoeden zich massaal en halsoverkop richting rode reclame om zich vol te proppen met bessen. Ze moeten er wel een heleboel van eten willen ze voldoende voeding krijgen hetgeen juist de  bedoeling is. Met als gevolg dat ze talloze zaden transporteren naar alle windrichtingen en uithoeken. Waarmee de lijsterbes in haar opzet is geslaagd!

Ad van der Laar – natuurgids IVN Mark&Donge

Markandalletjes

• Druk verkeer met Mais oogsten. Stoppelvelden en sporen van mest injectie stikstof in de grond. Tegen de stank van mest en uit het zicht. Maar komt vervolgens in het water! Ook van de Mark!
• Waterschappen willen dit oplossen, maar daarvoor zijn ‘Haagse besluiten’ nodig in plaats van doorgaan met ‘dweilen met de kraan open’.    
• Mee deze herfst mee beleven? Door “Blik op de Natuur”. Over paddenstoelen, pissebedden, vleermuizen, egels en nog veel meer ‘herfstigs’. In zes cursusavonden en vier zaterdag excursies. Locaties Bavel en Oosterhout. Zie website IVN Mark&Donge.
• Zeisen? Ambachtelijk en gemoedelijk werken aan de natuur. Vereniging Markdal start werkgroep. Niet mouwen maar handen uit de mouwen. Aanmelden en info via secretaris:  Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Fietsen ‘Natuur zonder Grenzen’. Zondag 7 september. 13u30-15u30. Grensverleggend fietsen Vallei van het Merkske. 20 km. Start: De Klapekster. Kolonie 41. Wortel (B). Denk er aan om je banden op te pompen! Natuurpunt Markvallei.
• Avondexcursie. Eenden, steltlopers, reigers, meeuwen en verrassingen. Onder leiding van Sandra Aarts. Bleeke Heide (of bij droogte Zonzeel). Zondagavond 7 september 18-20u. Carpoolend. Aanmelden via ‘Registreer voor Evenement’, website WestBrabantse Vogelwerkgroep.
• Natuurfotografie? Al doende leren. Nu zaterdag 6 september veldsessie. Verder elke eerste zaterdag van de maand. En elke derde woensdag van de maand ‘leren van elkaar avond’. Info @: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. Ronald Bloemen, 06-46904806. Website IVN Mark&Donge.
• IJsvogels doen het goed, meldt Hanneke Peeters. Eerst zag ze half augustus een paartje IJsvogels scheren over het water waar het Vonderpad en de Mark samenkomen. En eind augustus weer zo’n scherende IJsvogel ter hoogte van de watermolen van Meersel-Dreef. Het gaat best goed met deze mooie vogel, meldt Hanneke dus. Dat strakke over het water scheren is een kenmerk van deze blauwe flits!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge