Aad van Diemen – Natuurgids IVN Mark&Donge 8-2-2024

Sommige bomen kosten wat meer moeite om die op naam te brengen dan andere. Bij mij was dit zo voor een aantal bomen op de geluidswal bij Bavel. In 2011 is daar een zeer hoge geluidswal opgeworpen die aan de kant van de woningen is ingezaaid met een Zuid-Frans kruidenmengsel. Aan de snelwegzijde heeft men de natuur haar gang laten gaan. Beide besluiten leveren tot op de dag van vandaag een niet opdrogende bron van plezier en verwondering op. Na een zestal jaren verschenen aan de snelwegzijde een achttal kleine  bomen met bloemen. De meeste witbloeiend, een paar meer roze. Het blad van de meeste is groen, maar er zijn er met echtde  rood blad, en andere met een rode zweem. Het zijn  alle duidelijk zaailingen en het zijn duidelijk kersen. Geen zoete kers (Prunus avium) en geen vogelkers (Prunus padus), maar wat dan wel ? Er waren drie kandidaten: zure kers (Prunus cerasus), kerspruim (Prunus cerasifera) en de bastaard van de sleepruim (Prunus spinosa) en de pruim (Prunus domstica).

Duidelijk werd dat voor determinatie de bloem, blad en vrucht bekeken moesten worden. Dat hield in dat er meermalen teruggekeerd diende te worden, plus dat er naar diverse typen gekeken moest worden. Het duurde een paar jaar voordat voldoende systematiek in de waarneming had post gevat. Determineren gaat standaard volgens Heukels Flora. De oude editie die ik toen gebruikte gaf geen soelaas, maar ook in de nieuwe is het verwarrend dat het zeer kenmerkende voorkomen van doorns bij de kerspruim niet wordt genoemd. Dit kenmerk wordt in een andere veldgids juist als een eigenschap gemeld, waardoor hij geschikt is voor het vormen van ondoordringbare heggen.

Doornige takken en witte bloemen: Elk voorjaar zag ik de bomen uitbundiger bloeien en dacht: oh ja, daar moet ik nog eens achteraan. Van een buurman kreeg ik recent het boekje Bomen & Struiken van de postcodeloterij waarin het verschil tussen kerspruim en zure kers goed wordt uitgelegd en getoond. Met nog twee andere gidsen erbij ben ik er nu wel van overtuigd dat de meeste bomen kerspruimen zijn.

Vrucht kerspruim: De vruchtsteel is niet minstens tweemaal zo lang als de vrucht. Daarom kan het geen zure kers zijn. Een zuivere sleedoorn is een struik en heeft bovendien zulk kenmerkend blad, dat die ook niet in aanmerking komt. Ook de bastaard van de sleedoorn is struikachtig en valt daarom af. De kerspruim kan rood blad hebben en roze bloemen en soms doornige takken, ook de bladvorm komt overeen. Kortom, zes van de acht bomen voldoen aan deze kenmerken. Bij twee hou ik twijfels: de vruchten zijn niet rond, maar pruimachtig. In Heukels wordt gemeld dat allerlei hybriden mogelijk zijn, waardoor omgrenzing onzeker wordt genoemd.

In de al genoemde Flora van Heukels staat dat de kerspruim zeldzaam inburgert. Die stelling lijkt niet te rijmen met het kaartje in de verspreidingsatlas. De kerspruim is een Zuid-Europese soort, die waarschijnlijk al heel vroeg via de Balkan uit Midden-Azië is ingevoerd. De wetenschappelijke geslachtsnaam ‘Prunus’ is een Latijnse naam voor pruim. De soortaanduiding ‘cerasifera’ betekent ‘kersendrager’.  De soort werd gekweekt om de vruchten, voordat betere soorten waren ontwikkeld. 

Markandalletjes

• Wisselvallig. Komt weer veel regen. Markdal weer blank?
• Herstel Markdal is ECHT begonnen. Electrische draglines graven natuurlijke meanders. In zompig beemdenlandschap waar de kwel al zichtbaar is. Natuurbeheer en hoog grondwaterpeil zal dat gaan benutten. Nu al genieten!
• Landschapswandeling Boomkikkerroute. Zaterdag 10 februari. 10-16u. ca 20 km. Bavel-vliegveld Gilze-Rijen v.v. Zo is het nagelgrote boomkikkertje hier terug gekomen. IVN natuurgidsen geven info ook over zijn luidruchtige paarkabaal! Nu in winterslaap. Aanmelden via website IVN Mark&Donge.
• Roofvogels west Brabant. Lezing Raymond van Breemen. Bevlogen natuurbeschermer! Donderdag 15 feb. 20u. De Wegwijzer. Steendorpstraat 2. Breda.  Aanmelden: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Bart Hoeymans & Wim Verschraegen over libellen, dagvlinders en het Merkske. 
  Vrijdag 16 februari. 19u30. De Klapekster. Kolonie 41. Wortel (B).
• Helmut van Pelt en Ted Overmeer zien de Gewone Dwergvleermuis vliegen en fourageren. In Markdal – Bieberglaan. Ondanks zijn naam is dat heel ONgewoon! Vast het gevolg van de eerste warme lenteprikkels. Nu weer veilig terug in zijn warme nest. Hopelijk! 
• Ria Lambregts ontdekt op Bleeke Heide bruinige eend met één wit plekje: zijn oog! Dus daarom de naam van deze hele in Nederland hele zeldzame “Witoogeend”. Twee jaar terug ook op de Waterakkers ontdekt, maar of het dezelfde is?
• Blijf ontdekken, verrassen en genieten!

Joop van Riet – natuurgids IVN

Willem Veenhuizen, West-Brabantse Vogelwerkgroep 1-2-2024

Op deze zaterdagochtend, helder en droog weer en met in de ochtend licht gevroren, nu ca vijf graden, en amper wind, mooi vogelweer! De Mark als een spiegel zo mooi en fraai hoog water. Want afgelopen weken stond het Markdal plaatselijk behoorlijk onder water! En pleksgewijs nu nog goed blank.

Héééé nieuwe knotvogelaars …. Het IVN Mark&Donge en onze Westbrabantse Vogelwerkgroep zijn druk bezig een aantal knotwilgen van hun ‘pruik’ te ontdoen, zodat in de toekomst als de knotwilgen wat ouder zijn een goede broed en schuilgelegenheid kunnen geven aan insekten en diverse vogelsoorten. Heel mooi, de kikkerpoel staat tot bijna over de rand vol met water, fraai, weer afwachten of de groene kikker en andere amfibieën het hebben overleeft ! Ja…. IJsvermaak, hoe kan het ook anders, een fraaie wateroppervlakte, bijna open om te schaatsen …, helaas, ijs nog te dun. Wilde eenden, enkele Meerkoeten, een Waterhoen en vier Kuifeenden, twee mannetjes mooi zwart wit verenkleed en de twee vrouwen zijn bruiniger.

Vanuit de ruigere beplanting horen we een Merel en een Heggenmus. Met vele Houtduiven naar zaden zoekend in de graspollen. Op het water van de Mark niets waar te nemen. Wel plots het gelach van de Groene Specht aan de verdere overzijde. Verder lopend en kijkend naar de dode eik, helaas, leeg. Maar wel overal grazende Grote Canadese Ganzen, tot aan de SBB boerderij aan toe, wel ongeveer 300 exemplaren!!. Er zijn ook een vijftal Grauwe Ganzen bij en twee witte Boerenganzen. Voordeel voor het maairegime het wordt gazon.

Vanaf de stuw het Markdal in turend, op de oever een 50-tal grazende Meerkoeten, enkele Waterhoenen en boven het water vijf, naar voedsel zoekende Kokmeeuwen.

Verder spiegelend stil, maar héééé plots een klein bruinig, snel vliegend iets in het kijkerbeeld, snel volgen,.. en ging mooi op het prikkeldraad zitten. Een mannetje Roodborsttapuit. De meesten van onze broedvogels vertrekken naar het zuiden, maar er zijn er altijd wel een aantal die vanwege de niet al te koude winters hier thuis overwinteren. Ter grootte van een Mus, mooi zwart en wit met roodbruin getint verenkleed. Een vogelsoort van de ruiger grazige bermen en struwelen. Zijn zangpost altijd hoog zittend op een uitgebloeide houtige stengel of struikje.

Natuurlijk de Kauwen in de holle beukenlaan zijn al weer druk bezig om hun nesthol te bezetten en te verdedigen tegen soortgenoten. Volgens mij zit er ook nog een Grote Bonte Specht zich er mee te bemoeien… Vanuit de tuinen van Bouvigne al een zwakke zang van de Pimpelmees, ook Zware Kraai present, en een Roodborstje. Voorjaar in aantocht?

Alweer terug lopend, een zingende, krakelende Spreeuw, hij zit boven op het lege rad van de ooievaar, maar wel boven een van zijn toekomstige nestkasten zijn territorium al te bevestigen. We zijn al weer terug, onze knotvogelaars, -werkers, hou doe wensen en tot de volgende vogeltocht, houdoe éé! 

Markandalletjes

• De weekends zijn zonnig. Net als spontane zwerfvuil vrijwilliger op plein die zei blij te zijn met veel minder raapwerk sinds statiegeld op blikjes. Hij en “het” werkt !  
• Tuinvogeltelling: Huismus nog steeds meest geteld. Maar minder dan eerder. Daarna de blauwgele Kool- en Pimpelmezen. Zelfs de enorm gecamoufleerde Roerdomp dacht Chanan Hornstra bij de Mark en Ulvenhoutselaan te zien opvliegen. Maar niet als tuinvogel! 
• Veel belangstelling bij het wilgenknotten aan de Mark bij Duivelsbrug. Knotters genoten van het lenteweer, erwtensoep en belangstelling. Ook passerende lid Eerste Kamer Carla Moonen (D66) schoof aan voor een kopje koffie! Vrijwilligers van WBr Vogelwerkgroep en IVN Mark&Donge hielpen met plezier de gemeente met landschapsonderhoud.

  

• Ommetje Blok en Broek. Zondag 4 feb. 10-12u. Start Café Parijs. Rijksweg 6. Hulten. Aanmelden Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Natuurwandeling Galderse Heide. Natuur in rust. Zondag. 4 feb. 13u30-15u30. Herstelde vennen bij Johanna Hoeve. Kunstmestplaggen afgegraven, nu heidevelden. Aanmelden IVN Mark&Donge.
• Teruggekeerde Grauwe Kiekendief wijst de weg naar De Wegwijzer. Herkansing van lezing Ben Koks uit noord Groningen. Woensdag 7 februari. 20u.  Steendorpstraat 2. Breda. Wbr. Vogelwerkgroep. Natuurplein Baronie.
• Roofvogels west Brabant. Lezing Raymond van Breemen. Bevlogen natuurbeschermer! Donderdag 15 feb. 20u. De Wegwijzer. Steendorpstraat 2. Breda.  Aanmelden: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Binnen veel lezingen over vogels, maar buiten vliegen ze!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge 

Boomstam Henk - NatuurWijzer - IVN-gids Mark&Donge 25-1-2024

Naar buiten met de kinderen blijft een feest. Bij bijna elke groep die ik mee mag nemen, komen er mooie uitspraken en gedachten uit. Ik vergeet veel op te schrijven maar heb er toch weer een aantal weten te ‘sparen’ Hieronder een kleine bloemlezing:

Bij een paddenstoel die is omgevallen hoor ik een uitroep: Die ligt onderstekop, je ziet de strepen!  Ik heb het gehad over de aardappelbovist. Even later komen we er weer eentje tegen en een meisje heeft het in haar verhaal naar een klasgenootje over een “aardappelpotvis”…  We hebben een gevonden slak goed bekeken; de sprietjes, zijn ‘mondje’, het huisje en zijn slijmerige onderkant door hem op een glasplaatje te laten wandelen. Later hoor ik het volgende gesprekje: “die slak is wel langzaam.” en “dat ben jij ook hoor! Als je met je huis op je rug loopt!”

We hebben paardenbloemen gevonden en de kinderen blazen een paar leeg. Meester kijk. Deze paardenbloem maakt wel 20 nieuwe bloemen in één blaas!  We lopen door het bos en op een open plek zien we dat de lucht er een beetje dreigend uit ziet. Waarop een jongetje zegt: “het is wel bewolkelijk, hè?”  Struinend door het bos komen we natuurlijk smalle paadjes tegen. Ik hoor een jongetje tegen zijn vriendje zeggen: “zullen we rechtdoor, ik wil dat paadje beleven!”  Ook mijn dochters dragen graag bij aan de mooie uitspraken: Als je ’s ochtends wakker wordt van een alarmpje dan is dat een “wakkertje” i.p.v. een wekkertje.

Of tijdens een wandeling bij de Asterdplas als de nieuwe sportattributen zijn geplaatst:  “kijk papa, een spiertuin!” (i.p.v. een speeltuin).  Een activiteit die ik wel eens doe noem ik hemelogen. De kinderen lopen in duo’s, eentje met een spiegeltje voor zijn neus zodat die de boomkronen kan bekijken. De ander begeleidt en zorgt dat de kijker niet valt. Vol verrassing roept een kijker na zijn wandeling: “het lijkt wel een Vie-Ar - bril!” (VR: Virtual Reality).  Na een uitleg over bloempjes, meeldraden en stampers vraag ik of iemand weet hoe de gele korreltjes heten die van de meeldraden afkomen. Vertwijfeld zegt een stoere bink: “stampersgeel?!”  Ik doe een raadspelletje met de kinderen: het is een dier en heeft 6 poten… “een insect!” Goed zo, het heeft mooie, gekleurde vleugels… “een vlinder!” Weer goed! Wat voor een vlinder zou het kunnen zijn? Ik verwacht dan als een van de eerste antwoorden een dagpauwoog, geeltje of koolwitje maar nee hoor: “een gehakte aureLIA!, met de klemtoon op ‘li’.

We lopen langs een weide en een meisje zegt: Ik ruik koeien. Ik vraag haar wat ruik je dan? Ze zegt: “ik ruik iets zachts…”. Ik maak wel eens grappen en grollen over dingen in de natuur en nadat ik weer een goed verhaal heb opgedist zegt een meisje: “dat is niet waar, hij kletst uit zijn baard!”

En met deze uitspraak laat ik u achter. 2024 is begonnen. Weer een nieuw jaar voor nieuwe uitspraken, nieuwe kansen in een mooi wit begin!

Illegaal gegraaf in Markdal-natuur herstellen?

Fractievoorzitters Ron du Jardin (Water Natuurlijk) en Peter von Meijenfeldt (Natuurterreinen) stellen kritische vragen aan waterschapsbestuur. Er is privé gegraaf in natuur van Markdal. Gebeurt dat met vergunning? Ondergraaft eigengereid sloot graven graven Waterschapbeleid van ‘water vasthouden’? Wordt nieuwe natuur beschadigd? Treedt het waterschap samen met Breda en Provincie op? Komt herstel ten laste van de veroorzaker? Markdal- en natuurverenigingen vroegen al bij Breda om handhaving. De fractievoorzitters vragen om preventief optreden. Voorkom navolging van dit foute gedrag voor eigen erf. Natuur is geen privébezit maar in ieders belang.

Markandalletjes

• Natuur laat zijn variaties zien. Hoogwater, ijs, sneeuw, regen, dooi, wind en zon. Vogels laten zich meer horen. Dagen zijn al zo’n 100 minuten gelengd, en dat telt!
• Dit weekend tuinvogeltelling (zie website). Gewoon half uurtje binnen op vrijdag-zaterdag-zondag. Blijft de huismus in de Rode Lijst van bedreigingen? Tellen samen en met (klein)kinderen? Leerzaam en leuk!
• Provincie handhaaft afschietvergunning Knobbelzwanen! Bezwaren van o.a. WBr Vogelwerkgroep genegeerd. Hoe verder?
• Buiten: knotten van wilgen. Zaterdagmorgen 9-13u. Fietspad langs de Mark. Bij Duivelsbrug. Goed voor het landschap en frisse neus. Belangstelling? Kom kijken! Helpen mag ook. WBr Vogelwerkgroep en IVN Mark&Donge.
• Opfris Vogelwandeling in Zaartpark. Om kennis bij te spijkeren. Zondagmorgen 28 januari. 10-12u. Gratis, wel aanmelden. Via website IVN Mark&Donge.
• Merkske. Meerle en zijn echte dorpsleven. Historicus Meerlenaar Guy Muësen verhaalt. Vrijdag 2 februari. 20u. Klapekster. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei. Gratis.
• Sportieve opschoonactie:  schone singels en oevers. Zaterdag 27 januari. 10-12u. Veilingkade 8. Breda. Natuur en Milieuvereniging Markkant. Milieudefensie.
• Vogels: tel ze!

Leo Nagelkerke, West-Brabantse Vogelwerkgroep 18-1-2024

Toegegeven, eigenlijk nooit weg geweest! Dit is een beetje een flauwe titel als ik eenmaal heb uitgelegd dat ik hier met PTT niet het aloude staatsbedrijf voor de telecommunicatie bedoel, maar de Punt Transect Tellingen van Sovon. Die tellingen worden als sinds 1978 georganiseerd en zijn bedoeld om de trends van ‘gewone’ wintervogels bij te houden. De methodiek is simpel: op een vaste route van 20 punten determineer en tel je alle vogels die je in exact 5 minuten waarneemt. Die tellingen worden in de periode 15 december-1 januari gedaan, dus maar één keer per jaar. Een eenvoudige methode en een kleine inspanning (vrijwilligers?). Ikzelf ben begonnen om aan deze tellingen mee te doen in 1997, toen ik net weer een jaar in Breda woonde. Ik nam een al bestaande route rond Gilze over, maar zette ook een nieuwe uit, die begint in Heusdenhout (waar ik toen woonde), verder loopt door het zuiden van Breda en in ’t Ginneken de Mark gaat flankeren. Daarna steekt hij de A58 onderdoor, loopt door langs de Mark tot aan Strijbeek en via de Goudbergseweg eindigt hij uiteindelijk bij het Zwarte Goor.

Ondanks dat ik een paar keer verzaakt heb, of door zware sneeuwval (zoals in 2014) werd verhinderd was het op tweede kerstdag 2023 de 24e keer dat ik deze route heb geïnventariseerd. Je schrikt ervan als je je ineens realiseert hoeveel tijd er alweer is verstreken sinds die eerste telling! Overigens was ik er afgelopen keer weer even benauwd voor dat ik de telling niet kon afmaken. Toen ik namelijk bij de Duivelsbrug aankwam stond daar een hek van de gemeente dat aankondigde dat vanwege het hoge water het fietspad langs het Markdal niet berijdbaar was. Daar trok ik me natuurlijk niets van aan, anarchistische vogelaar die ik ben. Dus ik reed vol vertrouwen met mijn fiets naar beneden. Ik zag wel wat water op het pad staan, maar dacht dat ik daar wel doorheen kon. Niet dus! Het water op het pad werd al snel meer dan 30 cm diep en ik moest afstappen.

Om half 11 in de ochtend had ik al natte voeten. Toen was ik wel even blij dat het niet vroor. Sterker nog, de zon scheen en de temperatuur tikte de 10 graden aan. Ik besloot daarom maar door te gaan en zoveel mogelijk van mijn telpunten alsnog te gaan bezoeken. Dat is wonderwel gelukt, hoewel ik wel extra kilometers heb moeten afleggen, door steeds naar Ulvenhout te fietsen en dan op verschillende plekken een doorsteek naar de Mark te maken. Het tunneltje onder de A58 was niet bruikbaar (behalve als je heel lang je adem kon inhouden), maar de snelweg over gaan ging gemakkelijk en ten zuiden ervan was het fietspad geheel berijdbaar. En lekker rustig! Het water hield kennelijk toch heel wat mensen weg. En die rust vond ik wel fijn, want de toename van wandelaars en fietsers sinds het begin van mijn tellingen is behoorlijk groot. Die laatste opmerking is overigens puur op persoonlijke indrukken gebaseerd en heeft geen wetenschappelijke basis.

Tegen één uur kwam ik aan bij het Zwart Goor, bij telpunt 20. Het zag er prachtig uit, eindelijk weer eens goed vol water. Op de een of andere manier zijn er wel altijd maar heel weinig vogels als ik daar ben voor de telling, maar dat is al zo sinds 1997. Op de hele telling heb ik 1450 vogels geteld, wat lager is dan het gemiddelde van 1744 (variërend van 856 – 3676). Ik heb wel 46 soorten waargenomen, wat dan weer hoger is dan het gemiddelde van 41 (34 – 48). Ik hoop dat ik volgend jaar weer de route kan tellen, het is een mooie afsluiting van het oude en een aankondiging van het nieuwe vogeljaar! 

Markandalletjes

• Steeds een ander Markdal, bijzonder hoog water, ijs in het dal, ijzige bosvennen zelfs (even) schaatsbaar! Nu krakende sneeuw. Dan dooi. Wisselende decors van een prachtig Markdal.
• Ook gezien, vorige week? Dat insect op de klimop was natuurlijk geen wesp! Maar de bijzondere bij, de Klimopbij! Met dank aan Aad.
• Natuur in Winterslaap. Natuurwandeling. Merkske. Zondagmiddag. 21 jan. 14u. Klapekster, Kolonie 41. Wortel (B).
• Exoten? Probleem of leerzaam? Lezing Johan Valkenberg. Dinsdag 23 jan. 20u. De Wegwijzer. Steendropstraat 2. Breda. Natuurplein. WBr Vogelwerkgroep.
• Licht en belang duisternis. Presentatie twee experts. Groencafé 24 jan. 19u15. Aanmelden. Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. Veel ‘verlichte ideeën’. Brandpunt. Reigerstraat 16. Breda.
• Vogelwandeling – Tuinvogeltelling. Zondagmorgen 28 jan. 10-12u. Zaartpark. Aanmelden. Website IVN Mark&Donge.
• Veel Wulpen terug op Bleeke Heide. Reeën in Merkske. Watersnippen, Wintertalingen in Markdal. Zijn Sneeuwuil of IJsbeer al gespot?

Joop van Riet – IVN natuurgids Mark&Donge