Ad van de Laar – natuurgids IVN Mark&Donge 22-8-2024

Het is en was voor mij een bijzondere zomer 2024. In Markdal en Wouwerbeek was dat heel duidelijk zichtbaar. Alles was anders dan anders, alles bleef grasgroen en er was veel water! Maar ook massale extra groei van verschillende planten en vruchten door het vele regenwater en warmte in de grond, was wat me erg verbaasde. Dit jaar hebben we onze tuinen en landbouwgronden niet hoeven te besproeien er was zeer regelmatig erg veel regenwater, plassen en sloten traden vaak buiten hun oevers. Daardoor groeide langs de oevers hele gele vlakken van de zelfde plantensoort het Jakobs-kruiskruid. In juli en augustus waren dat de ongeveer 1 meter hoog opgeschoten bloeiende planten.

Eén plant kan in ongestoorde toestand wel tienduizend zaden voortbrengen. Zij worden gedragen door hun zilvergrijze pluis, men noemt dit grijsaard en wordt naar alle windstreken vervoerd. Jakobs-kruiskruid bevat giftige stoffen voor rundvee. Het  is bekend dat regelmatig nuttigen van deze planten door paarden tot een ernstigste leverkwaal kan leiden, die soms de dood tot gevolg heeft. Sommige kleine zoogdieren, zoals konijnen eten het kruiskruid zonder schadelijke gevolgen. Dit geldt ook voor de rupsen van de Sint-Jakobs vlinder die de planten in zijn geheel kaal vreten. Al vele jaren zijn deze zo genaamde “Zebra” of ”NAC” (Breda} rupsen ook in grote aantallen aanwezig. Op hun bloemen zijn vele insecten, bijen, hommels en zelfs vlinders aanwezig. In Nederland maken deze composieten dan ook niet voor niets ongeveer een vijfde deel van de totale bloeiende flora uit. Zoals het Boerenwormkruid dat tot stevige struikachtige, dicht bebladerde plant kan uitgroeien en een rijke en langdurige bloei geeft van gele knoopjes, die in dichte schermvormige pluimen bijeen staan. De platte “hoofdjes” bezitten geen straal of lint bloemen, maar de mooie regelmatig geveerde bladeren zijn kenmerkend voor de soort. Wanneer je een blad tussen vinger en duim wrijft blijft de aromatische geur urenlang merkbaar. Boerenwormkruid komt in heel Nederland voor op droge zandige grond die niet al te onvruchtbaar is. Aan de lijsterbesboom zag ik ook heel veel vuurrode vruchten aan deze bomen-struiken. Heeft vast toch te maken met het vele water en warmte? Die omgeving doet me nu denken aan mijn fraai gedicht:

Het fietspad langs sloot en weiland
Het boerenwormkruid knoopt met duizend knoopjes de slootkant aan het fietspad vast
In de felgele zoom de lijsterbesboom
die met zijn franje van rood en oranje
wonderlijk mooi in die kleuren zee past.
Laat zich er niemand mee bemoeien, in het weiland nog grazende koeien
Ik hoop dat de bloemen en de boom in de zoom, nog jaren zo mooi mogen bloeien.

Markandalletjes

• Scholen zijn weer begonnen, het zomert door, alles weer als vanouds? Maïs groeit meter per week. Groeizaam nat weertje! Wolken mussen in achtertuin, voor het eerst na 10 jaar zo veel gekwetter!
• Primeur! Grote Suikeresdoorn bij Klokkenberg mag niet gerooid worden, moet verschoven worden! Voorwaarde van gemeente bij ontwerp bouwvergunning paviljoen Klokkenberg: 80 jarige grote suikeresdoorn van ca 80, omtrek 3m60, hoogte 12 m, met kroon van 28 meter. Staat dicht bij paviljoen. De Suikeresdoorn vangt heel veel fijnstof, regenwater en CO2 op. Als vervanging zouden 50 flinke jonge bomen geplant moeten worden. Boom met kluit van ca 240 ton kan versleept worden.
• Versleeptechniek na veel protest tegen kappen voor het eerst succesvol toegepast voor oude Paardenkastanje in Den Haag. Bij aanleg nieuwe Koningstunnel, Malieveld. Suikeresdoorn is nationale symbool van Canada. De Groene Koepel en natuur- en milieuvereniging Markkant zijn blij met het behoud van de grote Suikeresdoorn op landgoed Klokkenberg.
• Loepjeswandeling bloeiende geluidswal Heusdenhout en stromende Molenleij. Zondagmiddag 25 augustus 13u30-15u30. Aanmelden website IVN Mark&Donge.
• Boerenwormkruid herkenbaar aan gele ‘speldenkussentjes’. Goed voor ontwormen schapen, geiten, etc. Arme keuterboeren gebruikten het ook zelf. Dat werkte.
• Vogels: Merkske: drie Purperreigers (Tom Voets). Bleeke Heide: Raaf (Willem van Liemt), Roek (Ria Lambregts), vijf Boomvalken, twee Boomkruipers, vier Boomleeuwerikken, is nu hun tijd (Jan Bijl, Marjo Lips), vier IJsvogels (Ted Overmeer, Sandra Aarts). Markdal: Grauwe Vliegenvanger (Jannes), eenenveertig Boerenzwaluwen op insectenjacht (Willem van Liemt).

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge 15-8-2024

GOUD  !!!

Het moest natuurlijk een andere titel zijn, maar als je net de adrenaline van de gouden marathon van Sifan Hassan verwerkt, komt er voor dit stukje niets anders uit de PC dan GOUD! Toch opnieuw … 

GOB …. de natuurmakers ….

Dat is een heel ander onderwerp en of het over net zo’n succes gaat? Dit jubileumboek gaat over tien jaar Brabants natuurnetwerk. Toen was staatssecretaris Henk Bleeker zo actief (gedoogkabinet) dat het landelijke natuurnetwerk EHS (ecologische hoofdstructuur) wegbezuinigd en de nek omgedraaid werd. Als enige provincie besloot Brabant om het dan zelf te gaan realiseren! Dat verdient nog altijd lof en kwam door ‘manifestpartners’. Een gemengde groep van natuurorganisaties, grondeigenaren, Waterschappen, en óók de landbouw (ZLTO). Bij elke verkiezing stelden ze met bezieling van Brabants Landschap een ‘manifest’ voor het buitengebied op. Wat voor de provincie de basis werd.

Tegelijk moest Natuurontwikkeling onafhankelijk van de overheid gaan werken om andere investeerders bij de natuur te betrekken. Met meer armslag en zekerheid, want politiek en subsidies zijn per definitie altijd grillig. Dankzij wij als kiezers .. ! Ook moest er concurrentie komen. Overheden mochten niet langer natuurgronden zomaar aan de traditionele terreinbeheerders geven. Openbare biedingen als doel om nieuwe vormen van natuurbeheer een kans te geven. Want ‘kleinschaligheid en variatie’ geeft ook hier de meeste successen. Om dat allemaal in goede banen te leiden werd het zelfstandige GOB (Groen Ontwikkelfonds Brabant) opgericht. De tien jaar GOB onder leiding van Mary Fiers zijn in een journalistiek boek ‘de natuurmakers’ beschreven. Met uiteraard ook het Markdal en Sjef Langeveld als inspirator en stuwende kracht. En wat bewoners gezamenlijk ‘van binnenuit’ zelf kunnen. Zo werd het doel om 100 ha natuur te verwerven - op vrijwillige basis met snel kunnen handelen – in die 5 jaar gehaald. Dat is een groot succes, ook al nam de provincie (ook door grillige politieke aardverschuivingen – weer die kiezers!) de regie over…. 

Die 100 ha kwamen bij het GOB terecht. De eerste 20 ha tussen Ulvenhout en de Mark zijn gegund aan de nieuwe Stichting Natuurbehoud Markdal. Opgericht door de bewoners aan de westkust van Ulvenhout. Die mogen daar nieuwe natuur vorm geven, volgens het beheersplan dat het GOB opstelt. Met wandelmogelijkheden en zonnebloemen voor overwinterende Puttertjes SBB is voor het beheer in de arm genomen.

Er zijn nog enkele enkele tientallen ha’s in het Markdal door het GOB te gunnen. Op zich een mooie kans om particulieren bij nieuwe natuurontwikkeling te betrekken. Een nieuwe spannende aanpak die veel leerervaringen op zal leveren. Het Waterschap is nu voor de provincie de plannen voor het laatste Markdal deel tussen de stuwen Galder en Bieberg aan het uitwerken, met inbreng door  de Vereniging Markdal.

In die tien jaar GOB is wel wat veranderd. Gestart werd jarenlang vanuit de gezamenlijke visie op het landelijke gebied van ‘manifestpartners’. Die samenwerking voor een mooi Brabant lukte bij de laatste provincie verkiezingen niet meer.  De motivatie en ambitie ontbrak ….. kunnen we dat als Brabantse kiezers toelaten?

Geen wonder dat organisaties zoals Land van Ons en dergelijke de wind mee hebben. Burgers kopen vierkante meters boerenland om daar zelf natuurboeren een boterham te laten verdienen. Zekerheid en natuur zonder grillige politiek. Die stabiliteit is ook het doel van het GOB.

Markandalletjes

• Het zomert, zoals we al zo lang wilden… beetje ‘puffen’ hoort daarbij!
• Behoud de Kinderboerderij Parkzicht (Hoge Vucht) vragen  natuurverenigingen IVN Mark&Donge en Westbrabantse Vogelwerkgroep aan de Bredase bestuurders. De natuurverenigingen hebben door activiteiten zoals bij de jonge ooievaars gezien hoe belangrijk de kinderboerderij voor de positieve ontwikkeling van de wijk is. Net als voor het draagvlak voor de natuurlijke ontwikkelingen in de Bredase Lage Vucht polder.       
• Zomerse natuurwandeling Krabbebossen. Zondagmiddag 18 augustus. 13u30-15u30. Rustig natuurgebied van 150 ha bij Aa of Weerijs. Veel vennen, kwelwater, oud gevarieerd vogelrijk bos met slimme reeën. Onderdeel Zuiderwaterlinie. Mooi beheer door Brabants Landschap. Aanmelden: website IVN Mark&Donge.
• Batmennekes en batmadammekes. Zondagmorgen 18 aug. 10-12u. Start Klapekster. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurgids Drej Oomen toont beheer en effecten voor de Vleermuizen. Afsluiting in plesante Klapekster, Natuurpunt Markvallei.
• Merkske: Groenpootruiter, Blauwe Reiger, Grote/Kleine Zilverreiger, Roodborsttapuit, Grauwe Gans. Witgat vormen kleurrijk palet! Ook nog Zomertaling, Waterral en -snip, Fuut, Kleine Plevier, Oeverloper (Jozef Leestmans, TomVoet). Bleeke Heide: Slob- en Krakeend, Bruine Kiekendief, Torenvalk, Groenling, Dodaarsje, Lepelaar, Puttertje (Hans van Kluiven, Stijn Leestmans, Jos Vriens). Markdal: Grote Zilverreiger, Bosuil, Tjiftjaf, acht Gierzwaluwen, al bijna op thuisreis (Thomas Verschuren, Nico Natuur, Merlijn Hoftijzer, Helmut van Pelt). 

Dorine Verheijden-Lels, bestuurslid Natuur en Milieuvereniging Markkant Breda 8-8-2024

‘Gesignaleerd in mijn tuin: Amerikaanse Rode Rivierkreeft!’ schreef een wijkgenoot op de Buurt-WhatsApp. ‘Ik schrok me een hoedje van dat zwarte beest met die vurige poten. Wat moet je daarmee doen?’ vroeg ze. ‘Vangen en in de pan gooien. Heerlijk! reageerde een buurvrouw. Op foto’s ziet de kreeft er inderdaad angstaanjagend uit met zijn rode scharen. Daarom maar eens even googelen wat voor vlees we hier in de kuip hebben en of er problemen zijn met deze ‘exoot’ uit Amerika, dacht ik.

Wat bleek: “Omdat de Europese (inheemse) rivierkreeft door een combinatie van overbevissing, watervervuiling, kanalisatie van beken en rivieren, maar vooral door de uitbraak van de kreeftenpest vrijwel volledig uit Nederland verdwenen is, zijn, ter compensatie, Amerikaanse kreeftensoorten naar ons land gehaald. Door wie is niet geheel duidelijk, maar waarschijnlijk vis -en kreeftliefhebbers. De nieuwe soorten verspreiden zich razendsnel en zetten de onderwaternatuur op zijn kop. We hebben in West Brabant te maken met maar liefst zes verschillende soorten en bovendien de Chinese evenals Japanse wolhandkrabben. Vooreerst is belangrijk te weten dat het om nieuwkomers gaat, die in principe geen natuurlijke vijand hebben en dus naar believen zich vermeerderen. Al plantenetend woelen ze de bodem om en dat kan leiden tot vertroebeling van het water met als gevolg afsterven van de watervegetatie. De Gevlekte Amerikaanse rivierkreeft heeft ook nog eens de onhebbelijkheid om grote gangenstelsels te maken wat oevers en waterkeringen minder stabiel maakt. Als klap op de vuurpijl hebben ze bovendien een negatief effect op amfibieën en vissen”.

Maar…. de kreeftensoep hoeft nu ook weer niet heter te worden gegeten dan ze wordt opgediend. Het blijkt dat exotische rivierkreeften de laatste jaren door andere dieren steeds vaker worden ontdekt als smakelijk voedsel. Bijvoorbeeld door snoeken, snoekbaars, baars, paling en karper, maar ze worden ook gegeten door vogels zoals de blauwe reiger en de fuut. Muskusratten en bruine ratten lusten ook wel een kreeftje. En niet te vergeten de mens! Onbeantwoord blijft de vraag hoelang eigenlijk de inheemse rivierkreeft zich al in onze wateren bevindt: ofwel wanneer werd deze soort van exoot tot inheems?

Over Kreeften en Krabben: Krabben en kreeften lijken in talloze opzichten op elkaar. Het zijn allebei schaaldieren met tien poten en twee scharen. In principe leven beiden in zout water, maar enkele soorten hebben zich aangepast aan zoet water. Tussen de twee diersoorten zijn naast overeenkomsten ook meerdere verschillen op te merken. Krabben leggen bijvoorbeeld meer eieren (vijfhonderd tot twee miljoen per keer) dan kreeften (vijftig tot enkele honderden per keer). Hoe groter de krab/kreeft hoe meer eieren. Belangrijk verschil is ook dat het lichaam van een kreeft er anders uitziet omdat zijn poten recht naar voren gepositioneerd zijn en bij de krab deze opzij staan Hierdoor lopen ze verschillend. Zo loopt de krab zijwaarts en de kreeft recht vooruit. Tot slot is interessant te melden dat de krab gemiddeld 8 tot 13 jaar oud kan worden met uitschieters naar 40 jaar. De krab overlijdt meestal omdat hij te lang boven water ligt (op het strand). De kreeft kan wel 70 jaar worden. Ze gaan meestal dood aan uitputting tijdens het vervellen.

Als we alles bij elkaar optellen en aftrekken, hebben we dan een probleem met deze ‘invasieve exoten’? Is de natuur niet altijd onderhevig aan verandering en lost zich de evenwicht verstoring vanzelf wel weer op? Wat ik ook google, een antwoord op deze vragen blijft internet mij schuldig. Men spreekt wel over allerlei vormen van aanpak, maar niets doen zit daar niet bij. Wel weet ik dat de nieuwe kleurrijke dieren met hun rode scharen en soms zijwaartse loop een vervaarlijke impact op je gemoed kunnen hebben. Ik snap dus wel dat mensen zeggen: HELP!

Markandalletjes

• Zomert het zoals vroeger? Maakt niet uit, gewoon genieten NU!
• Markdal kleurrijk met geel Jacobskruiskruid, paarse Kattenstaarten, rammelende Ratelaars, geurende Munt. Kijk maar. En woningnood is groot, veel naaktslakken.
• Speciaal  op zondagmiddagen Natuurtuin Oranjepolder open. 13-16u. Met waterdiertjes. Domienweg 9. Oosterhout. IVN Mark&Donge. .
• Will Antens geniet van negenendertig ! jonge ooievaars in Markdal bij Galders Vonderpad. Jongeren verzamelen voor uitje naar Spanje. Net als … ? Volwassen uivers volgen maand later. Da’s toch anders.
• Voorstel aan dorpsraad voor plaatsing nestpaal in nieuwe Galderse Markdal natuur. Nieuwe fietsbruggen daar worden al vaak beklommen!
• Insectenwandeling Strijbeekse Heide. Zondagmiddag 11 augustus. 13u30-15u30. Zonaanbidders, bestuivers, kriebelbeestjes, vliegende Herten, basis van kringloop, om te koesteren of te griezelen? Aanmelden. Website IVN Mark&Donge.
• Appelboompjes in tuin laten rijpe appels vallen. Lekker voor vogels, muizen, slakken of toch appelmoes? Primeur appelmoes is geslaagd, buren, vrienden, familie zullen het “moesen”.! Tuin is écht voedselbosje!
• Wat meer Scholeksters? Margriet Mulders meldt jongen bij buren in Ulvenhout op garagedak met grind. Ouders leren jongen vliegen door ze het dak af te duwen. Daarna samen leerzaam op zoek naar voedsel in het gras!

  

• Meer Boomvalken te zien bij Merkske, Strijbeek, Mastbos, net als Wespendieven. Meldt Lieneke Steijn.

Geniet van vakantie, waar ook ter wereld.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Leo Nagelkerke, West-Brabantse Vogelwerkgroep 18-7-2024

Het komt geregeld voor dat ik tijdens mijn wandelingen in het buitengebied iemand tegenkom met een koptelefoon op. En dan gebeurt het vaak dat zo iemand me voorbij loopt zonder iets te zeggen en zonder enig oogcontact te maken. Sterker nog, ik krijg weleens de indruk dat mijn aanwezigheid actief ontkend wordt door een starre blik naar voren of de verte in. Nou heb ik voor mijn gevoel van eigenwaarde niet per se een groet van een onbekende nodig en ik zal zelf ook best een enkele keer iemand niet groeten, omdat ik ingespannen naar een vogel tuur. Toch vind ik het een merkwaardig verschijnsel om jezelf zo af te sluiten en het bestaan van een ander mens totaal te negeren. Misschien is het gewoon een gebrek aan opvoeding, desinteresse, of misschien is het angst om iets van jezelf bloot te geven ten overstaan van een vreemde. Dan blijf je maar liever in je binnenwereld met je koptelefoon op. Je kijkt naar de omgeving alsof je door patrijspoorten van een onderzeeër kijkt en waant jezelf onzichtbaar en onkwetsbaar: je loopt buiten, maar je bent binnen, met je eigen muziek in je eigen hoofd.

Is dit nu weer typisch zo’n bespiegeling van een middelbare, witte man die niet met zijn tijd meegaat en jonge mensen niet snapt? Dat zou kunnen. Ik maak me echter wel zorgen over dit verschijnsel, omdat het slecht nieuws is voor de relatie van mensen met hun omgeving. Als je afgesloten met een koptelefoon naar buiten gaat hoor je de natuurgeluiden niet. Niet het gejubel van de veldleeuweriken in de polder, of het gekarekiet van de kleine karekiet in het riet: je sluit een zintuig en een dimensie van de werkelijkheid af, waardoor het landschap alleen nog decor is, niet een omgeving met allerlei leven en gedoe. Als je dan ook nog de helft van de tijd op een telefoonschermpje loert dan wordt de verbinding tussen mens en omgeving nog verder afgevlakt.

En je doet jezelf tekort door je niet met alle zintuigen open te stellen en eens wat beter te luisteren, wat beter te kijken of te ruiken (hoewel dat niet altijd per se prettig is). Door goed waar te nemen en stil te staan bij natuurlijke verschijnselen kan er een wereld voor je opengaan: een diepere laag van de werkelijkheid met prachtige geheimen om te ontdekken. En dat is meer dan alleen een fotootje nemen of een soortnaam oplepelen.

De reden waarom ik hier zo op hamer (en ik weet, ik preek hier behoorlijk voor eigen parochie) is dat zonder aandacht en werkelijke interesse in de natuur de bescherming van het weinige dat er nog is ernstig in gevaar komt. Ik voel een grote urgentie om dit over te brengen nu we in een land leven met een regering die natuur op zijn best als ballast ziet, maar meer nog als volksvijand nummer één.

Liefde voor de natuur komt er alleen door persoonlijke ervaringen, niet door naar “Planet Earth” te kijken, maar door er met je hoofd, handen en hart in te duiken. Ik was begin juli bij Nieuwe Statenzijl, een gemaal aan de Waddenzee bij de grens met Duitsland. Daar doet een collega onderzoek aan hoe vissen van de zee naar het binnenland trekken en omgekeerd. We lichtten een groot onderzoeksnet dat vol bleek te zitten met vooral snoekbaarzen en een paar palingen van meer dan zeventig centimeter lang. Op de kant stonden drie jongetjes en een meisje tussen de zes en tien jaar oud. We nodigden ze uit om een van de palingen eens goed te bekijken en te voelen hoe glad ze wel niet waren. Je zag een kleine aarzeling en toen namen de nieuwsgierigheid en fascinatie het over. De kinderen vonden het prachtig en allemaal raakten ze het dier aan. Na afloop liepen ze opgewonden en honderduit vertellend naar de papa’s en mama’s. Dat soort natuurervaringen bedoel ik. De paling is overigens helemaal onbeschadigd weer losgelaten en kan op weg naar de Sargassozee.

Markandalletjes

• Big Jump, maar zonder ‘jump’. Water te ongezond, veel riooloverstorten door zware regen. “Noodzaak voor gezond water onomstotelijk aangetoond”,  zei Hans de Vries (vz Ver. Markdal). Help nmv Markkant om vervuilende plastic Nurdels te stoppen. Schepen van Hoogstraten - Arnold Wittenberg - wil (individuele) waterzuivering in buitengebied.

  

   
• Brabantse Delta – Karin van der Berg – wil tijdig natuur/beekherstel laatste stuk Markdal. In principe grond vrijwillig verwerven. Omgevingswet maakt voor waterkwaliteit onteigening mogelijk. Is voor iedereen het meest efficiënt. Doelen KRW moeten in 2027 (eindelijk) gehaald zijn.  
• “Water kent geen grenzen” daarom Big Jump gezamenlijke actie Vereniging Markdal en Natuurpunt Markvallei. Pluim! Zo hoort het!  Gezamenlijk doel  “veilig zwemmen in al het buitenwater!”      
• Natuurwandeling Oude Buise Heide. 28 juli. 13.30-15.30. Inspiratietbron van Henriette Roland Holst, geschonken aan Natuurmonumenten. Aanmelden: website IVN Mark&Donge.
• Natuurtuin Oranjepolder zondagmiddagen 13-16u open. Zie website IVN Mark&Donge.
• Fietspad Markdal-Strijbeekseweg vóór de Bouwvak (22/7) open! Geweldig van Brabantse Delta!

Nu twee weken vakantie voor Ons Weekblad, Ons Ulvenhout, Ginneken=Ginneken en Natuur rond het Markdal. Maar natuur – soms grillig – gaat door om te blijven genieten. Fijne vakantie! Tot 8 augustus! 

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge