Boomstam Henk, NatuurWijzer, IVN-gids Mark & Donge 12-12-2024

Turgor, vloeibare stevigheid. Het eerste koude winterweer heeft zich aangediend. De rijp ligt als poedersuiker over het grasland. De eerste sporen van vogelpootjes en ander klein grut tekenen zich al af. Net als de grove sporen van wandelaars en honden. We struinen het bos in. Vandaag gaan we het hebben over bomen en planten. Waar komen die eigenlijk vandaan? Wat was de eerste plant? Mooie vragen die in de koppies rondgaan. We stoppen bij een plek waar de meeste plantgroepen terug te vinden zijn. Tenminste als je de indeling Algen, Mossen, Varens, Grassen, Kruiden, Struiken en Bomen aanhoudt. Ik verdeel de klas in zes groepjes en zet elk groepje bij een kaart met de plantgroep daarop.

De algen slaan we over en we beginnen bij de mossen. Elk groepje mag op zoek naar de plantengroep. Als ze dat gevonden hebben, mogen ze een klein stukje of onderdelen daarvan meenemen en bij de kaart leggen. Tien minuten later liggen bij alle kaarten mooie stapeltjes van allerhande materiaal; kleine plukjes mos, een varenblad, graspluimen en takken en bladeren van bomen en struiken. Zelfs de kruidengroep heeft uitgebloeide ridderzuring en resten van distels gevonden! Met de hele klas staan we bij elke kaart even stil en leg ik iets uit over de groei van dat plantje. Het begint met algen met bladgroenkorrels die op het land kropen en daar steeds dichte bij het licht wilden zijn. Dus maakten ze blaadjes zodat ze meer groen oppervlak hadden. Ze stapelden die blaadjes en groeiden een beetje omhoog. Opeens waren ze een mosje! In de strijd om het licht groeien de mosjes door en maken de eerste steeltjes en worteltjes. Hupsakee daar zijn de varens geboren! Zo groeien de plantjes langzaam verder en worden groter en ingewikkelder. Soms leg ik het accent op voortplanting; van sporen, naaktzadig en bedektzadig. En van windbestuiving naar bestuiving door insecten.

Soms leg ik het accent op de groei naar het licht en dat de stengels steeds steviger moeten worden. De eerste stengelplanten hebben daar iets heel slims op bedacht. Wij mensen hebben dat turgor genoemd. Ik leg uit dat elke cel een celwand heeft met daarin een celmembraan waarin het water en de bladgroenkorrels zitten. Verder nog wat stofjes maar daar ga ik ze zeker niet mee vermoeien. Dat komt op de middelbare school wel. Ik zie ook de eerste oogjes glazig worden en afhaken. Ik pak gauw een grote envelop en een ballon. Nieuwsgierig worden de glazige oogjes weer wakker. De plantjes drinken water met de worteltjes en dat water gaat in de celletjes zitten. De celletjes raken zo steeds voller en duwen de binnenste zak (het celmembraan) tegen de celwand aan. Ik leg uit dat de envelop de celwand is en de ballon het celmembraan. Allebei zijn ze te slap om uit zichzelf te staan, ze buigen om als ik ze neer zet. Ik doe de ballon in de envelop met het tuitje eruit. De kinderen moeten zich voorstellen dat de lucht die ik in de ballon blaas het water is dat een celletje opneemt. Ik blaas en blaas en opeens kan de ballon niet meer verder. Hij zit strak tegen de envelop aan. Het geheel is nu stevig geworden en buigt niet meer door. Dát noemen we nou turgor. De stevigheid die ontstaat doordat een cel zich volzuigt en tegen de buitenwand aanduwt. Een voor een zie ik de kwartjes vallen, ook bij de glazige oogjes! We hebben weer genoeg gepraat. Er moet gerend worden. Ik moet mijn spulletjes even opruimen dus de kinderen kunnen even vrij spelen. Een enkeling komt me om een juweliersloepje vragen. Ze willen kijken of ze de ballonnetjes in de stengels kunnen zien. Lachend zeg ik dat ze het natuurlijk mogen proberen maar dat daar een grote microscoop voor nodig is.

Markandalletjes

• Nieuwjaarsquiz van Mark en Leij in Bellevue onder regie van team Victor. Altijd geslaagd. Vrijdagavond 3 januari. Bellevue. Chaam.
• Stop Vuurwerkoverlast! Schadelijk voor vogels, dieren, natuur, mensen, gezondheid, milieu, (oog)ziekenhuizen, overheidsdiensten. Oproep aan wethouders Breda en Oosterhout door De Groene Koepel, IVN Mark&Donge, nmv Markkant, Westbrabantse Vogelwerkgroep, Adviesgroep BromN, Milieu Vereniging Oosterhout. Stimuleer alternatieve duurzame feestelijke jaarwisseling. Zie vuurwerkmanifest van 750.000 supporters.
• Winterlandschapswandeling. Krabbebossen, vallei Aa of Weerijs. Zaterdag 14 dec. 13u30. Start Montenslaan-Rijsbergen. Natuurgidsen IVN Dintel en Marklanden.
• Passie voor wilde planten. Lezing enthousiaste ecologe Annelies Jacobs. 300 zeldzame Belgische planten en hun merkwaardigheden. Vrijdagavond 20 dec. 20u. Klapekster, Kolonie 41. Wortel (B). Aanmelden Natuurpunt Markvallei.
• Sportieve actie Kerstopschoning oevers en singels. Zaterdag 21 dec. 10u. Zie nmv Markkant en: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Bosuilen baltsen als eerste. Natuurkunst en paddenstoelentafel. Genoeg te zien! 

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Joop van Riet – Natuurgids IVN Mark&Donge 5-12-2024

Dat willen we graag. Daarom werken we met landschappelijke onderzoek, voorlopig ontwerp, overleg, info avonden, definitief ontwerp, inspraak, definitief besluit, etc. En dan gegraaf, grondverzet, inrichting en beheer. Met veel hoop dat wat we bedachten ook uitkomt. Daar denk ik dan aan na zo’n twintig jaar meewerken aan een natuurlijk Markdal. Maar komt de natuur er dan ook zoals bedoeld? Ik graaf eens in mijn geheugen.

Een klein voorbeeld. De oude meander Bieberg langs het geliefde kerkhof daar, werd rond toen niet mee-stromend aangetakt op de Mark. Alleen daar zwommen de mooie Bittervoorntjes, die heel slim hun eitjes in een grote mossel leggen. Mooi voorbeeld van gedeelde broedzorg. Maar aantakken zou door het viezere water van de Mark daar een eind aan maken. Dus niet gedaan.

Wel kwam op de westelijke oever de meander met vispassage tot stand. Ook dankzij EU subsidie, wat betekent dat er na aanleg gemonitord moet worden. Tot ieders verbazing werden daar Bittervoorntjes in de fuik aangetroffen! Hoera! En in de oude meander waren ze verdwenen, heel jammer. Waarschijnlijk speelde ook mee dat het water van de Mark langzamer hand beter wordt, of in ieder geval minder vervuild raakt. Natuur was zijn eigen gang gegaan.

Een andere casus aan de overkant van die ‘grôôte slôôt’ zijn de Korendijkse Slikken op de westpunt van de Hoekse Waard. Na de afsluiting van het Haringvliet viel het getij weg in de rietlanden. Daardoor was rietsnijden niet lonend meer. De slikken werden natuurgebied bestemd voor de Grutto en andere weidevogels. Door de vroegere eb en vloed was de grond zout en volop begroeid door de zoutminnende Heemst. Er werden heel wat stukken gemaaid voor koeien en weidevogels zoals Grutto, Kievit, Tureluur, etc. Helaas moest de onderzoeker van Natuurmonumenten rapporteren dat de Grutto’s en weidevogels er ondanks alle gericht beheer toch niet kwamen! ”De nieuwe weidevogels” zei hij tot schrik van iedereen “zijn de ganzen”. Helaas kreeg hij gelijk.

Er was nog een tegenvaller. De koeien liepen op gemaaide percelen, prikkeldraad zorgde er voor dat ze niet in de ruigte met de heemst konden komen, want daar had de boer er geen zicht meer op. Toch braken ze een keer uit en verdwenen voor twee dagen onzichtbaar in de weelderige Heemst. Totdat ze weer teruggevonden werden op de meest westelijke punt aan het Spui, waar ze twee dagen rondgestapt hadden. En zodoende de dichte wortelmat opengetrapt hadden. Het jaar daarop begonnen tot schrik van het beheer daar wilgenzaadjes te ontkiemen en snel tot bomen uit te groeien. In een gebied dat open landschap moest blijven. Maar niets aan te doen.

De wilgen werden groot en daar gingen voor het eerst in de Hoeksche Waard Havikken broeden. Prachtig! Paar jaar later met nog grotere bomen werd het nest gekraakt door een paartje Zeearenden. Die gingen broeden en kregen jongen. Doordat in de Biesbosch de zeearenden nesten door de regen topzwaar werden en omgingen, was dat jaar het enige Zeearenden jong in de hele Delta!

Is er een moraal in dit verhaal? Ja zeker: Natuur laat zich niet sturen! Ga niet millimeteren, maar schep de voorwaarden met een robuuste structuur en laat de natuur zijn kansen grijpen!

Mooi om dat in de eindfase van het herstel van het Markdal vast te houden. En ons te laten verrassen!

 
Markandalletjes

• Orion – de wintervierhoek – schittert in heldere vriesnacht aan de hemel. Ook Sirius – de helderste ster van allemaal – rond middernacht weer boven de kim. Ook dan is een  donker Markdal een aanrader!
• Waterschap besluit voortvarend met Kader Richtlijn Water. Intensief overleg, minnelijke schikking, ook gedoogplicht, eventueel onteigening, vergoeding, etc. Moet in 2027 klaar. Anders boetes. Website Waterschap.
• Ganzensafari. Spot Big Five met ranger Piet van Iersel. Terheijden,  Hooge Zwaluwe, Zonzeelse polder, Gat van de Ham, etc.. Zondag 15 dec. 9u30-13u. Start Schoolakkerplein, Breda. Carpoolend. Via website West Brabantse Vogelwerkgroep.
• Familie en Paul de Weerd blij met herstel Mark bij hun gronden op donk Heerstaaijen. Dankzij goede samenwerking met Waterschap en Vereniging Markdal.
• Sinterklaas surprise: in december aanplant Markdal zuid met 100 bomen, spontaan beekbegeleidend bos, vogelvriendelijke houtwallen, heggen, etc.. Door vogelvriendelijke studie Maaike Griffioen en team. Galder en Strijbeek fleuren nog meer op! Surprise past niet in de schoen!
• IJsvogel van Lieneke Steijn brengt kleur in Markdal. Met alle kenmerken, kort staartje door krappe nestgang, mannetje met zwarte snavelonderkant, plomp figuur met prachtig flitsend blauw. Luister naar zijn ‘piep’ en kijk op!

Ad van de Laar, IVN natuurgids Mark&Donge 28-11-2024

Wandelend door het Markdal – zo’n 25 jaar terug - was het steeds frisgroen. Gemaaid en geklepeld zag het er goed uit. Het water stond op gemiddelde hoogte en ik kon overal op de wandelpaden lopen. Watervogels waren er in de weilanden redelijke veel. Op het water waren het er niet zoveel, maar hun aanwezigheid was wel erg mooi. In de weilanden stonden  steeds prachtige blonde d’ Aquitaine koeien, weliswaar slachtvee. Ooit zagen we bij de stuwen de hopen schuim in het water van de Mark. Veroorzaakt door de val van het water met daarin de vele soorten vaatwastabletten en landbouwgif uit België en van hier.

Maar dat is tegenwoordig beter. Al zag ik in De Stem een foto van witte drab in de Singels en in het Ginneken Een ‘ongelukje’ bij betonreparatie van de brug zo las ik! Bij de haven in het centrum van Breda neemt het afwerken voor de doorstromende Nieuwe Mark nog wel een jaar. In 2006 waren er enkele demonstranten die wilden dat het water van de Mark door het nieuwe stuk haven moest gaan stromen! Nu twintig jaar na data zal het er toch van komen!!

Vanaf de Duivelsbrug terug gewandeld zuidwaarts naar de Blauwe Kamer, waar ik werd geconfronteerd met meerdere schitterende weidebeekjuffers. Dat zijn forse juffers met brede vleugels en een dicht netwerk van vleugeladers. De mannetjes hebben een  blauwmetaalglanzend lichaam en een grote donkere zwarte vlek in de vleugels. Die lijken verwarrend veel op de bosbeekjuffer, met wie ze regelmatig samen voorkomen. Deze waren druk laagvliegend over het water van de meanderende Mark. Het verschil tussen weide- en bosbeekjuffers zit in de vleugels, die van mannetjes weidejuffers zijn aan de basis en top doorschijnend. De vleugels van de zeldzamere bosbeekjuffer zijn daarentegen helemaal donkerblauw. De vrouwtjes zijn meestal donkerder en bruiner van kleur. De verschillen zijn alleen goed zichtbaar bij stilzittende dieren. Het was heel bijzonder om deze prachtige staalblauwe juffers zo te zien en ze rustig te kunnen observeren. Het leek of ze een spelletje tikkertje aan het doen waren. Hun aanwezigheid geeft ook aan dat het water hier schoon is. 

Het bruggetje over de Mark naar de Klokkenberg biedt samen met de Blauwe Kamer een heel mooi ommetje, met de prachtige gerenoveerde gebouwen, woningen en keurig aangelegde tuinen. Het geheel ligt in het Mastbos met aan oostzijde uitzicht op de stromende Mark.

Een verademing in de strijd om schaarse ruimte in Brabant. Waar nog steeds kleine stukjes van de natuur worden afgesnoept voor een weg of woonwijk. Dat heeft gevolgen voor de dieren, ze kunnen zich dan niet veilig meer verplaatsen, de populaties worden te klein om gezond te blijven en inteelt te voorkomen. En het botst meer en meer tussen mens, dier en het verkeer. Staatsbosbeheer maakt zich daarom grote zorgen in het Mastbos: er is meer geld nodig voor groene boa’s die kunnen optreden tegen menselijke misdragingen, zelfs met handboeien, pepperspray, bodycam en wapenstok. Tijdens dagelijkse controles treft men de meest uiteenlopende zaken aan. Het controleren en optreden tegen strafbare feiten is helaas nodig om de balans in stand te houden.

Goed nieuws is er gelukkig ook! In watermonsters werd onlangs het otter-dna aangetroffen! Dat was in de Hoogwatergeul, de nieuwe naam voor de Bovenmark zuid van Breda. De Otter zelf heeft zich nog niet laten zien. Komt tijd, komt otter !

Markandalletjes

• Grillige herfst, koud, met prachtige warme zondag.
• Nog tot zondag (1 dec) foto’s insturen voor Markdal tentoonstelling. Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Natuurwandeling Mastbos. In Winterrust. Zondagmorgen. 1 december. 10-12u. 
  Van jachtterrein naar productiebos en nu natuurbos met grote vennen. Van de Nassaus naar SBB. Over Eeuwig Laantje en Vierkant van Maurits. Aanmelden website IVN Mark&Donge. Gratis met IVN natuurgidsen.
• Tussen gras en glas: Natuur winterklaar. Door Meerle en natuurgebied Den Rooy. Zondagmiddag 14-16u30. Start Café Posthoorn.Kerkstraat 4. Meerle. Ne tover de grens. Met natuurgids van dienst Carlo van Boxtel. Gratis. Via onze buren van  Natuurpunt Markvallei.
• Vogels. Merkske: Toendrarietgans, twee van soms honderden (Bart HOeymans, Pauls Prinsen). Bleeke Heide: Vijf (toch zomerse?)  Groenlingen (Stefan Brugmans, Walter Appels). Markdal: Grote Bonte Specht (Ria Lambregts), vijf Staartmezen (Kees Kameraat), twintig Koperwieken (Jarek van Houten), drie schuwe Houtsnippen (Raymond van Breemen, Louis de Jong), twee IJsvogels (Nico Natuur, Lieneke Steijn). Altijd prachtig.

Joop van Riet – IVN Natuurgids Mark&Donge.

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge 21-11-2024

Meer apotheker dan boer was het gevoel geworden van de ‘gangbare’ boer in Noord Drenthe op zijn grote veehouderij. Maar de  twijfel sloeg toe: was het geen uitputtingsslag geworden? En het afhankelijk zijn van kunstmest voor voldoende gras en koeien die met veel krachtvoer, extra mineralen en voedingssupplementen ‘op de been’ werden gehouden gaf hem dat gevoel van apotheker. Samen met de steeds grotere afhankelijkheid van de leveranciers en erfbezoekers van die producten. De stijgende kostprijs moest terug verdiend worden door meer melk per koe. Dat gaf het gevoel van klem zitten in een productiemodel met meer werk voor hetzelfde inkomen.

Hoe dan wel? Adviseurs zeiden om meer koeien te nemen, te investeren en te lenen bij de bank. Totdat anderen hem op andere gedachten brachten, en hij koos voor het ‘bioboerschap!’. Omschakelen was natuurlijk lastig, alle boerderij ervaring was waardeloos geworden. Gaf ook veel twijfel, maar het lukte om tegenstrooms te gaan boeren. Met zo weinig mogelijk ingevlogen hulpmiddelen en andere oplossingen dan de gebruikelijke van de agroindustrie. Maar met moed, doorzettingsvermogen en een netwerk van meer mensen die het anders durfden te doen,… lukte het!

Een bevrijdende keuze! Kiezen voor oplossingen met natuurlijke processen, maakt je baas op eigen erf. De oplossing was het minimaliseren van input - wat er niet in komt, komt er ook niet uit -  en het extreem veel weiden van de koeien in kruidenrijk gras. Een grazende koe werkt zeer efficiënt. Een bedrijfsvoering met minder kosten en uitstoot. Dubbele winst! En meer vrije tijd!

Dit levensverhaal is een vrije bewerking van een eerdere column van Peter Oosterhof, een  biologische melkveehouder uit Foxhol. Een voorbeeld van een geslaagde transitie. Vaak is de bottleneck de financiering voor de eerste twee jaar omschakeling zonder voldoende inkomsten. Daarvoor helpen de traditionele banken amper. De meer ideologische doen hun best. Ook voor het Markdal is de overgang naar duurzame landbouw het doel van Provincie, Waterschap en vereniging Markdal. Zou mooi zijn als de plaatselijke boeren bank daar een handig handje bij zou kunnen helpen…

Markandalletjes

• Bos en bomen staan er gekleurd op, een regenboog van bruintinten.
• Succes voor Natuur- en Milieuvereniging Markkant. Levensbos na zeven jaar aangeplant bij Haagse beemden. Om te mijmeren en te genieten met zicht op Markdal en toren van Terheijden.
• Foto’s Markdal van Bron tot Ginneken gevraagd voor tentoonstelling. Voor info en spelregels: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.. Expositie in maart in Atelier Jongerius. Ulvenhout. Initiatief van Vereniging Markdal.
• Gerestaureerde en geredde monumentale Langgevelboerderij Notsel staat te stralen in de herfstzon, dankzij doorzettingsvermogen eigenaren!
• Bij graven van nieuwe meanders in Markdal kwam veel zandgrond vrij. Is benut voor verondieping sloten in Liesbos voor de ‘revitalisering’ daar. SBB maakt het Liesbos natuurlijker, zonder daar natuurbeleving en recreatie te beperken!
• Te koop: 13 ha natuurgrond bij stuw Galder en nieuwe fietspad in Markdal-zuid. Via provinciale GOB. Gunning eind januari. Kwaliteit van beheersplan is doorslaggevend.  
• Nu ook individuele verwerving natuur via Natuurfonds Brabant van Brabants Landschap. Een mooi Sinterklaas cadeau? Zeven Euro per vierkante meter, ook voor de Baronie en dus Markdal.
• Land van Ons beheert inmiddels twee locaties in Brabant. In Halsteren en Udenhout, waar duurzaam geboerd gaat worden. Daarmee is dit particuliere initiatief met veel zeggenschap voor deelnemers actief in alle provincies. Nu nog inzoomen op  het Markdal? Waar overheden het laten afweten, maken burgers het verschil!    
• Slordigheidje? Betonmortel dreef vanaf de Duivelsbrug Breda in. Bij reparatie van verzakte brug. Waterschap zoog vieze drijvende laag op. Lijkt snel hersteld. Net zo snel als voor de waterkwaliteit van de Kader Richtlijn Water?
• Brussel (EU) dwingt minder mest en fosfaat in landbouw af. Vreemd, hebben we de EU nodig om ons water weer gezond te maken? Nederland was toch - omdat we het putje van Europa zijn - de pleitbezorger van een Europese regeling? Met de KRW als succes en NL slechtste jongetje van de klas?
• Ongebruikte stikstofruimte in vergunningen voor stallen worden door Provincie Brabant ingenomen. Anders wordt ‘latente’ lege ruimte opgekochte en elders ingezet. Dan méér Stikstof uitstoot in plaats van minder!
• Vogels. Merkske: vier Grote Gele Kwikstaarten, helaas overgevlogen (Helmut van Peldt). Gilzerwouwerbeek: zes Wintertalingen (Aad en Ria). Markdal: bijzondere Kokardezaagbek. Leefgebied is Alaska-Canada. Uitzonderlijk soms als dwaalgast hier. Vermoedelijk toch ontsnapt uit privé volière. In ieder geval met grote witte kap en mooi om te zien! (Ria Lambregts).