Aad van Diemen – natuurgids IVN Mark&Donge 14-12-2023

De Virginische roos (Rosa virginiana) heb ik in Bavel op de geluidswal zien groeien van een kleine struik tot een rand van vele vierkante meters. Die uitbreiding leek aanvankelijk alleen via worteluitlopers te gaan, maar een paar jaar geleden verscheen hij ook aan de andere zijde van het pad en zie ik hem in een berm ruim een km verder. Merkwaardig genoeg melden Rolff & Bärtels in hun ‘Flora der Gehölze’, dat deze roos een ‘kaum Ausläufer bildender Strauch’ is. Andere bronnen melden, conform mijn eigen waarneming, een struik met woekerneigingen. De verklaring voor deze tegenstrijdigheid is mogelijk dat hybriden wel uitlopers hebben en de oorspronkelijke wilde vormen niet.

Uit de Verspreidingsatlas van FLORON 2023 blijkt dat deze roos zich vooral in de duinen heeft gevestigd en op de zandgronden in Nederland. Hij wordt beschouwd als ingeburgerd.

Als de Virginische roos vruchten draagt is hij vrij makkelijk te herkennen. De bottels zijn bijna rond en felrood. Je ziet de roos meestal in het vrije veld en dan is het een gedrongen struik van ongeveer een meter tot anderhalve meter hoog. De bloemen lijken op die van de hondsroos en bieden niet veel houvast. De bladen wel: die zijn glimmend van boven, onbehaard en met een wigvormige voet. Een ander typisch kenmerk is dat er maar één soort stekels is, die bovendien paarsgewijs bij de knopen, = bladaanhechting, zitten. De stekels zijn onbehaard en licht gebogen. Mijn indruk is dat deze roos geen bosrandbewoner is, zoals veel andere rozen. Hij heeft ook geen neiging om te klimmen. Het liefst staat hij in het volle licht. Tijdens de zinderende zomer van 2023 gaf hij in de volle zon op het zuiden, geen krimp. Zijn andere naam duidt daar ook wel op. In Amerika namelijk, wordt hij ook wel de prairieroos genoemd. Het is daar de meest algemene roos. Hij bloeit lang, tot in augustus en ruikt zeer aangenaam, zoals ikzelf ook heb kunnen vaststellen. In de herfst kleuren de bladeren oranjerood tot diepgeel. Samenvattend: let je alleen op de bloem, dan kun je denken aan de hondsroos. Kijk je naar de bouw: gedrongen struik met glanzende bladeren, dan kom je al gauw bij de Virginische roos uit.

Het is niet helemaal duidelijk hoe de plant hier terecht is gekomen. In ieder geval is de landelijke verspreiding tamelijk recent, na 1990, gelet op de verspreidingsatlas. Er is een vermoeden dat hij net als de rimpelroos, is uitgezet om duinen vast te leggen. Hoe dan ook, op de Waddeneilanden moet het inheemse duinroosje tegenwoordig de strijd aanbinden met twee exoten: de Virginische roos en de rimpelroos.

De plant is afkomstig uit oostelijk Noord-Amerika met inderdaad de staat Virginia daar. Deze staat is genoemd naar Elisabeth 1, de Virgin Queen (1533-1603) van Engeland. Ze is weliswaar haar hele leven ongehuwd gebleven, maar waarschijnlijk niet als maagd. 

Kwel …. lende vraag ?

Vies olielaagje op water bij oevers? Hoe kan dat? Goeie vraag. Komt van ver, zelfs uit Ardennen. Niet vies, natuur juicht er van! Gefilterd, heel zuiver, voedsel- en zuurstofarm, maar rijk aan ijzer en mineralen. Dat is ideaal voor de zeldzame planten. Door hoge grondwater nu naar boven gedreven. IJzer met zuurstof geeft olieachtig vliesje en roestkleur op bodem. ‘Olie’ vloeit niet, maar vormt schotsjes. Probeer maar.

Kwelwater verdwijnt meestal vroegtijdig door diepe sloten, komt niet bij de wortels. Daarom bij natuurherstel verondieping, ook in Mark en Markdal!  

Markandalletjes

• Glasheldere midder-nachten. Orion hoog in zuiden, op zijn december plek, als ‘wintervierhoek’. Sirius als sterkste ster schittert links boven de horizon. In donker Markdal.
• Ellen Rijken – bekende fotografe - heeft mooie series van natuurfoto’s: vlinders, natuur, ooievaars, Markdal, etc. Zes stuks met enveloppe om vrienden blij te maken, met kerst, nieuwjaar of altijd. Contact: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..  
• IVN Natuurwandeling Vloeiweide. Rijsbergen. Aan de Bijloop en Turfvaart. Oude techniek, met hoogwater bemesten met slib. Zondag 17 december. 13u30-15u30. Aanmelden. Zie website IVN Mark&Donge.
• Bleeke Heide: Dertig talinkjes, uiteraard de ‘winterse’ (Remko Hanssens). Vroege of late dertig Wulpen (Huub Don). Merkske, ze zijn er weer: Toendrarietganzen hondervijftig. (Helmut van Pelt). Markdal: Indische Gans (Jarek van Houten). Weimeren: duizenden ganzen (Grauwe, Kol, Canadese) bij nieuwe waterplassen. Mooie Grote visjesvangende Zaagbekken uit Noorwegen. Bij Zwaluwe, Gat van Den Ham. Én bij Weerijs-Montenslaan zag Gert van der Hart. De winter heeft wat! Geniet!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge 

Boomstam Henk – NatuurWijzer - IVN-gids Mark&Donge 30-11-2023

De Herfst! Naast het bladerfestijn ook het seizoen dat paddenstoelen de grond uitschieten en meer zichtbaar zijn voor iedereen. Ik vraag aan de kinderen om op zoek te gaan naar paddenstoelen. Ze krijgen van mij een spiegeltje op een steeltje en een zoekkaart met plaatjes van gangbare paddenstoelen. Vol enthousiasme gaan de speurders op zoek. Het blijft altijd weer verrassend hoeveel kinderen zien. Met een groep 4 vinden we een aantal mooie paddenstoelen; Aardappelbovisten, een geschubde inktzwam, stobbezwammetjes of zijn het zwavelkopjes? Waarom heet een paddenstoel eigenlijk een paddenstoel? De vraag schiet uit een speurend mondje en voordat ik antwoord kan geven is zijn interesse alweer bij een vondst. Even later vinden we een groepje paddenstoelen in een kring staan. Verwondering alom en hoe kan dat nou? Ik roep de groep bij elkaar en vraag ze of ik een mooi verhaaltje mag vertellen. Natuurlijk mag dat. Lang geleden toen mensen nog niet wisten dat paddenstoelen gemaakt werden door schimmeltjes vonden de mensen het maar spannende dingetjes, die paddenstoelen. Alleen de kruidenvrouwtjes van toen begrepen dat je sommige paddenstoelen kon gebruiken. Ze werden algauw heksen genoemd. En die heksen moesten natuurlijk wel eens met elkaar praten en overleggen over recepten en spreuken. Op nachten met een volle maan wandelden ze met hun huisdier, de pad, naar het bos en gingen in een kring staan. De padden moesten rustig wachten totdat de heksen klaar waren. Iedere heks toverde voor hun padje een stoeltje. Een slimmerik roept uit; een paddenstoel! Een ander legt de connectie en roept: in een heksenkring!

We struinen weer verder en onder een grote, oude beuk vindt een jongedame een paars paddenstoeltje. Met verrassing in haar stem roept ze mij erbij. Kijk, dan meester! Hoe mooi. Ik vraag haar of ze de kleur herkent van iets dat ze weel eens eet. Ja! Rode kool. Inderdaad! En in Nederland zijn we vaak heel makkelijk met naampjes geven. Als het ergens op lijkt, dan noemen we het zo. Hoe zou deze paddenstoel dan heten? Vertwijfeld zegt ze rodekoolpaddenstoel? Met applaus zeg ik Ja! Alleen vinden we paddenstoel dan te lang en zeggen we zwam; Rodekoolzwam. Ik roep de groep er weer bij en vertel ze dat dit een heel bijzonder paddenstoeltje is. Het schimmeltje gaat met zijn draadjes op zoek naar de dunste worteltjes van de boom. Het schimmeltje vraagt dan of het wat mag eten. In ruil zal het schimmeltje dan water met wat bouwsteentjes geven. De oude beuk vindt dat een goed idee. Als het schimmeltje water geeft dan hoeft hij daar niet zoveel worteltjes meer te bouwen. Dat is een prima samenwerking. Zo maakt deze beuk gebruik van het grote netwerk van schimmeldraadjes en het schimmeltje kan groeien door het eten dat de Beuk geeft. Er wordt weer een andere paddenstoel gevonden, en nog een, en nog een. We lopen verder door het bos en zingen: Op een grote paddenstoel….

Markandalletjes

• Overeenkomst tussen tandarts en verkiezingen? Kan beiden met ‘kies’pijn te maken hebben. Maar net als regen, dat houdt ooit ook een keer op. De Mark rijst bijna over zijn oevers.
• Lichtend voorbeeld uit brongebied van de Mark. In Baarle Hertog schonk bij testament mevr. van Hilst de gemeente haar perceel daar, op voorwaarde dat het ‘een groene long’ zal blijven. Raadsleden, schepenen en burgemeester namen unaniem graag een ‘groen’ besluit! 
• Begin december neemt provincie besluit over verkoop Markhoeve. Wordt het witte rook voor de Markhoeve als innovatieve broedplaats en trefpunt? 
• Themawandeling Tussen Gras en Glas. ‘Flirten met de grens’. Café In Holland. Schootsenhoek 23. Castelre. Zondag 3 december. 14u-17u30. Natuurpunt Markvallei. Waar België in het noorden ligt! 
• In de regen contrasteren wilde woerd eenden op hun mooist. Bleeke Heide: vijftig mooie Wintertalingen (Roel Hoppenbrouwers, Sander J). Twintig Krakeenden (Sander). Merkske: Bosuil (Dries Martens). Roepende Raaf, Grote en Kleine Barmsijs (Ted Overmeer). Twee Goudhaantjes (Jan Adams). Markdal: Waterral, Vier VUURgoudhaantjes. (Leo Nagelkerke). Baltsende Roodborst, Putters, eenenveertig Vinken (Raymond van Breemen). Krabbenbossen-Weerijs: schaarse Grote Gele Kwikstaart, ook hier bij stuw (Gert van der Hart).  

Ad van de Laar – natuurgids IVN Mark&Donge 16-11-2023

Ik was ook wel blij verrast dat er ook in natuurgebied Gilzerwouwerbeek in Bavel een paalnest voor ooievaars was gekomen. De omgeving rondom de nestpaal heeft een nat karakter en dat is te danken aan natuurontwikkeling van het gebied dat zo is ingericht. De akkers en weilanden werden glooiend afgegraven, op verschillende hoogten gebracht en er zijn waterpartijen gegraven. Eind vorige eeuw gingen de ooievaars in aantal snel achteruit. Toen begon men pas een goede studie van deze vogel te maken. Vanouds zijn ze een lieveling van de mensen. De ooievaar heeft altijd tot de verbeelding van de mens gesproken. Er zijn weinig vogels met zoveel volksnamen. Eiber, Uiver en Adebar is de naam van geluksbrenger en schatjesbrenger van schatjes of baby’s. Heel lang geleden nam hij een gevestigde en gewaardeerde plaats in. Men was er steeds op uit de ooievaar dicht bij huis tot nestelen te brengen, want een ooievaarsnest gaf beschutting aan een gezegend huis. Men geloofde echt dat een ooienvaar voorspoed bracht, het huis beveiligde en zelfs voor de menselijke voortplanting zorgde. En het is nu fijn dat er een jonge ooienvaar geboren is op het nieuwe nest. Na enkele jaren, maar dat kan de pret niet drukken. De voortplanting in het natuurgebied is in volle gang  en er worden steeds meer soorten met jongen door mij gezien. Ben geen echte spotter maar bewandel het gebied wel vaak gewapend met telefoon om te fotograferen, mijn verrekijker vergeet ik vaak mee te nemen. Maar toch spotte ik eind juli moeder Patrijs met vier jongen. Ik heb nooit eerder patrijzen hier in het natuurgebied gezien, het duurde even tot moeder patrijs me zag en vloog met haar alarmroep laag weg. De jongen zochten rennend en piepend snel ieder hun eigen weg. Rond 1975 was de patrijs een talrijke broedvogel in het grootste deel van ons land, hoe wel er toen al sprake van afname was, is sindsdien 90 % er al weer van verdwenen.

Boomkikkers: en natuurlijk waren er ook de boomkikkers, een groot aantal jongen, het was even zoeken maar met het zonnige weer waren er nog hele kleine met nog een staartje en de kleur was nog niet fel groen. Maar heel mooi om ze zo te kunnen waarnemen in dit prachtige natuur gebied.

De jonge torenvalken: waren een plaatje, vijf op rij zaten de jongen in de open nestkast te wachten op het eten van het vrouwtje en mannetje. Een week later was er een dood jong gevonden in het gebied oorzaak onbekend.

Fazantenhaan gezien: het is een kleurrijke prachtige vogel, met heel helder hikkend geluid. Na dat de mais van het land was, zag ik hem vaker op grotere afstand, maar zijn ‘hen’ zag ik er nooit bij. Na de vele neerslag eind oktober, begin november was er erg veel water in de plassen en in het snel stromende water van de Gilzewouwerbeek. Het vele water stroomt nu gereguleerd snel door naar de Mark en de Bredase singels. Het natuurgebied is druk bevolkt met veel verschillende soorten, etende en rustende vogels. Het blijft voor mij een beleving in dit mooie natuurgebied, een bezoek is de moeite waard! 

Markandalletjes

• Herfst mooi van vijftig tinten bruin, maar ook nat!
• Indrukwekkende fototentoonstelling op de Oogsttuin Wortels in Breda aan het Sulkerpad als pleidooi voor behoud van de tuin met hoge met natuur-, sociale- en educatieve waarden. Eerste Gele Lucernevlinder juist daar in Markdal waargenomen door Ria Lambregts die vanuit de biodiversiteitswaarde een warm betoog hield voor de Wortels in Breda. Ambtelijk bericht bij opening: ‘bestuurders praten door over oplossing’.
• IVN landschapswandelaars ontdekten nieuwe natuur langs Hazeldonksebeek en langste Vleermuisgrot van 50 meter ‘Op Goede Grond’: biologische fruitkweker oude rassen.
• Lichpuntje 1: biologische boomkweker bij Zundert! Gemeentes willen ‘spuitvrij’ gekweekte bomen! Lichtpuntje 2: Toekomst voor welvarender West Brabant is plantaardige voedings branche. Uitbouwen innovatieve bedrijven Dinteloord, Cosun, vegetarische slager, eiwit uit algen, etc. Dus: ‘Agro plantfood Valley’?
• Vogelskijken Bleeke Heide. Zondag 19 november. 10-12u. Herstelde oude ven al jaren magneet voor vogels. Aanmelden website IVN Mark&Donge.
• Alles over Slechtvalken. Lezing Martin Moller. Coördinator Roofvogels Hoeksche Waard. Donderdag 23 november. 20u. Wegwijzer. Steendorpstraat 2. Breda. Graag aanmelden: Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken..
• Mens en natuur. Gert van der Hart. Actievoerder. In transitie leren van natuur. Vrijdag 24 november. 20u. Klapekster. Kolonie 41. Wortel (B). Natuurpunt Markvallei.
• Bleeke Heide. Vierhonderdvijftig Kolganzen (Ted Overmeer). Drie winterse Koperwieken (Hans van Kluiven). Merkske: Goudvink, Zwarte Specht (Ted). Markdal: Grote Zilverreiger. (Piet van Iersel). Brandgansje (Jarik van Houten), gelukkig weer een IJsvogel (Egbert Eilander). En vast nog veel meer te zien!

Joop van Riet – natuurgids IVN Mark&Donge

Reiger – West Brabantse Vogelwerkgroep 10-11-2023

Zestig jaar geleden kwam ik in Breda wonen. De Boven-Mark stroomde toen vrij en ongeschonden door het dal. Alleen vanaf enkele bruggen was de rivier te bekijken. Er werd geboerd tot aan de waterkant. De oevervegetatie werd doodgespoten. In de zeventiger jaren werd de rivier recht getrokken om regenwater snel af te voeren. Om leeglopen te voorkomen moesten stuwen aangelegd worden. Met een fiets-wandelpad van Breda tot aan de grens was de ontsluiting een feit. Nu moeten de fouten uit het verleden weer hersteld worden.

Mensen uit Ginneken of Ulvenhout kunnen vanuit hun huis een wandeling maken naar en door het Markdal. Niet alle bewoners van ons land hebben zo’n voorrecht. Ik woon op tien minuten lopen van het Markdal, laat dagelijks mijn hond uit en kijk altijd naar vogels. Via automatische registratie op waarneming.nl weet ik dat ik daar 177 verschillende soorten vogels heb gezien in 694 bezoeken. Het Markdal is geen hotspot voor vogels, maar het is een vast gegeven: hoe meer bezoeken, hoe meer kans een vogelsoort te zien.

Laten wij het nu eens hebben over de bezoekers die ik zoal tegenkom. Niet direct een soort die voor biodiversiteit zorgt. Het zijn gewone mensen die een wandeling in de natuur maken voor ontspanning, gezondheid, rust en stilte. Een enkele maal iets bijzonders zoals dat stel in exotische kleurrijke kleding en op blote voeten. Veel mensen lopen in zichzelf te praten. Vroeger een veeg teken maar nu is dat normaal. De koekoek die de hele maand mei op de Bieberg zat te roepen, zullen zij niet gehoord hebben. Vrijwel iedereen groet elkaar. Van verhuftering is niets te merken. Handhavers zijn niet nodig. Na het maken van een praatje wordt ook nog een prettige dag toegewenst. Soms wordt zelfs bedankt voor het aangename gesprek. Lopen er in het Markdal meer bijzondere mensen dan op andere plaatsen? Dat is voer voor psychologen.

Als honden elkaar besnuffelen, maken de baasjes al vlug een praatje over het wel en wee van hun trouwe viervoeters. Eén gesprek kan ik mij goed herinneren: “Mijn hond heeft een hartkwaal. De dierenarts zei dat hij nog maar een maand te leven had. Maar dat was vijf jaar geleden. Nu krijgt hij bètablokkers”.

Geregeld kom ik mensen tegen die daar voor het eerst komen, omdat ze niet weten dat een deel van het pad ’s winters onder water kan staan met natte voeten als gevolg. Dat komt niet door hoogwater van de Mark, maar door regen en kwel vanuit het Mastbos. Dat maakt dit deel botanisch interessant. In de zomer is het geel van ratelaars en daarna paars van kattenstaarten. Er groeien zelfs zeldzame planten, die niet genoemd mogen worden. De beheerder heeft vergeefs geprobeerd het wandelpad droog te houden en nu maar omgedoopt tot laarzenpad.

Een rondje lopen is niet meer mogelijk omdat Staatsbosbeheer het deel tussen Bieberg en Reeptiend afgesloten heeft. Zodat mijn wandeling tegenwoordig noodgedwongen heen en terug lopen over het zelfde pad is. Tien jaar geleden kwam men trots struinnatuur promoten. Overal mocht gelopen worden. Leve de vrijheid, maar vogelnesten kunnen verstoord worden. Zo heb ik gezien dat hengellaars te dichtbij het nest van een smient zaten met verstoring tot gevolg, de vogels vertrokken. Op vrij struinen is SBB nu teruggekomen met de drastische maatregel van totale afsluiting. Andere mogelijkheden zijn niet overwogen. Zoals een wandelpad aanleggen, waarvoor de runderen de route al uitgezet hebben. Wandelaars blijven vrijwel altijd op de paden, dat maakt het voor vogels voorspelbaar. Of alleen het meandereiland afsluiten of alleen in de broedtijd. Vooral de ten onrechte verfoeide Canadaganzen hebben baat bij de afsluiting. Vogelaars moeten nu vanaf afstand kijken, om de  rustende aalscholvers op de oever te blijven zien. Maar … geniet van het Markdal, het is altijd interessant voor mens en dier. 

Markandalletjes

• Herfst nat en vijftig tinten bruin. Het blijft genieten!
• Stichting Ark is succesrijk in aanleg vrije natuur voor provincies Brabant, Limburg, etc. Nooit met vaste paden, wel struinnatuur waar mensen en natuur – zoals runderen – zelf de paden lopen! Vogelbescherming vindt verstoring door wandelaars in een buitengebied zoals hier heel beperkt. Voorspelbaar gedrag via routes maakt het voor dieren nog meer vertrouwd.
• Landschapswandeling vallei Aa of Weerijs. Zondag 12 november. 10-16u. Met IVN Natuurgidsen heen en weer via Rijsbergen. 20 km. Resultaat natuur- en beekherstel. Aanmelden. Via website IVN Mark&Donge. 
• Voedselbos Laurentiusschool aangelegd. Initiatief juffrouw Nathalie. Met hulp van wethouder Bakker, IVN en Kober. Winnende naam van kinderen werd ‘Smikkelsnoepbos’. Klaar voor de eerste lekkere oogst!